پژوهشی در مورد ماهواره
- توضیحات
-
منتشر شده در چهارشنبه, 30 ارديبهشت 1394 11:08
-
نوشته شده توسط حجت مداحی شاهخالی
-
بازدید: 7464
مقدمه :
طبق آخرین آمار سایت های معتبر مربوط به صنعت ماهواره می توان گفت که امروزه حدود ۹۰ ماهواره در جهان فعالیت می کنند که این تعداد ماهواره امواج حدود ۷۰۰۰ شبکه تلویزیونی را ارسال می کنند. از بین این ۹۰ ماهواره امواج حدود۳۰ تا ۳۵ ماهواره آسمان کشورمان را پوشش می دهد. این تعداد ماهواره امواج حدود ۳۰۰۰ شبکه را بر آسمان ایران می افشانند. اگر شبکه های کارتی یا کد شده را از این تعداد شبکه کسر کنیم می توان گفت که در کل چیزی حدود ۱۷۰۰ شبکه کد نشده و به اصطلاح باز (free) در ایران قابل دریافت است. البته باید بگویم که تعداد شبکه های فارسی زبان ماهواره ای با سرعت زیادی در حال رشد است. برای مثال اولین شبکه فارسی زبان در سال ۱۳۷۵ تاسیس شد در حالی که هم اکنون این تعداد بهحدود ۴۰ شبکه رسیده است. می توانم بگویم که به طور میانگین هر ساله ۵ شبکه به شبکه های فارسی زبان اضافه می شود. تعداد شبکه های ماهواره ای فعال در جهان 17 هزار و 666 شبکه است که از این تعداد حدود سه هزار شبکه در داخل ایران با دیش ها و آنتن های معمولی، قابل دریافت هستند.
بيان مسئله :
ماهواره وسیله ایست از سوی دشمن که گام به گام وارد زندگی انسان شده و پایه و بنیان خانواده را سست میکند و برترین هدف آن دور کردن مردم از راه و مسیر اسلامی و دعوت آنها به بی بند و باری در جامعه است .
همانطور که همه ما میدانیم یکی از بزرگترین آسیبهایی که به جامعه ما وارد میشود از طریق ماهواره است،ماهواره رسانه شیطانی،صهیونستی و یهودی است.ماهواره مهم ترین ابزار صهیونیست و شیاطین برای تاثیر گزاری بر افکار عمومی دنیاست .یهودی ها و صهیونیست برای رسیدن به هدف خود از هر ابزاری استفاده میکنند حتی دروغ ،قتل و .... آیا رسانه های صهیونیستی قابل اعتمادند؟
مردم ایران هشت سال دفاع مقدس،جوانمردانه در برابر دشمن ایستادگی کردند و حتی لحظه ای عقب نکشیدند و همین جوانمردی آنها باعث شد تا دشمن پس از پایان جنگ 8 ساله به خود اجازه ندهد که هیچ گونه حمله ی نظامی علیه ایران را تدارک ببیبند.
بنابراین سعی کرده است تا از طریق جنگ نرم آرام آرام جوانان ما را از راه و مسیر اسلامی منحرف کند و آسیبهایی از طریق تلفن همراه، مارک و علائم لباسها،تحریک کردن جوانان از طریق خوب جلوه دادن فرهنگ های بیگانه و مخرب ترین آنها را که ماهواره می باشد را بر ما وارد کند.
گام اول-اولین آسیبی که ماهواره وارد میکند از هم پاشیدن کانون گرم خانواده است..
گام بعدی ماهواره تحریک کردن و تاثیر گذاشتن بر روی جوانان ماست که بیشترین دقت دشمن بر روی جوانان ما متمرکز شده است زیرا این جوانان هستند که ارتش بیست میلیونی ما را تشکیل می دهند این جوانان هستند که آینده کشور در دست آنهاست که امید رهبر ما به آنهاست .دشمن همین نقطه پر رنگ کشور ما را در نظر گفته است و دشمن با تمام توان تلاش میکند تا هسته مرکزی ما که جوانانمان هستند را زیر سلطه خود بگیرند و متاسفانه تا کنون توانسته نقشه های خود را عملی کند و بر روی اکثر آنها تاثیرات منفی بگذارد تا آنجا که جوانان ما ساعت های پای ماهواره می نشینند و متوجه گذر زمان نیستند امام طاقت یک ساعت نشستن در مساجد را ندارند.غفلت از خدا و معاد و دوری از خدا بدترین اثر ماهواره است.هدف از خلقت خدایی شدن و به خدا رسیدن است و ماهواره ما را از رسدن به هدف خلقت باز میدارد.
همانطور که میدانیم انسان از دو بعد جسم و روح تشکیل یافته است و هر دوی اینها یک اصل و اساس و به تعبیری اُمّ و مادری دارد.
جسم انسان به تعبیر قرآن از خاک است.انسان مخصوصا در دوران کودکی که جسم بر روح غلبه دارد با خاک انس خاصی دارد.کودک وقتی با خاک بازی میکند احساس آرامش پیدا میکند .
بعد دیگر انسان روح است که باز به استناد آیه قرآن خداوند از روح خودش در انسان دمیده تا انسان ،انسان شد و اشرف مخلوقات .حال اگر انسان دچار حیرانی و سرگردانی شد و در روح خود احساس خلا و یاس نمود بهترین راه خلوت با خدا و انس به محبوب و معشوق حقیقی است .اما مشکل اینجاست که برخی انسانها راه نجات را از این طریق نمیدانند و در انتخاب مسیر دچار انحراف می شوند و در دام شیطان می افتند.
انسان عصر حاضر به خیال خود با ماهواره و یا چت کردن و یا وب گردی بی هدف در فضای مجازی می تواند آرامش از دست رفته را به روح خود برگرداند در حالیکه این از وسایل شیطان است و انسان در دام افتاده وقتی به خود می آید که معتاد و گرفتار این بلای خانمان سوز گشته است.
بررسي پيشينه :
برخی از دانشمندان ارتباطات هم اساسا موضوع مستقلی در حوزه وسایل ارتباط جمعی تعریف کرده اند که با عناوینی همچون تلویزیون های فرامرزی (Trans-borders television) ، تلویزیون های جهانی (Global Television) ، تلویزیون های بین کشوری (Trans-national Television) ، تلویزیون های ماهواره ای (Satellite TVs) و تلویزیون های بین المللی(International TVs) شناخته شده است.
نکته دیگری که اشاره به آن لازم است آنکه در مباحثی هم که به موضوع جهانی شدن و پسامدرن مربوط می شود بحث شبکه های ماهواره ای و نقشی که در تغییر تعاریف زمان – مکان دارند به میان می آید. در این دیدگاه ها به ویژه نقش ماهواره در ایجاد تشابه فرهنگی یا مساله غربی سازی جهان بررسی می شود.
از نظر مخاطب شناسی معمولادر ایران چه شبکه ها و چه برنامه هایی بیننده بیشتری دارند؟ آیا از نظر مخاطب شناسی تغییراتی در سال های اخیر رخ داده است؟
نخست این را بگویم که مخاطبان فعلی ماهواره با مخاطبان سال های اولیه ورود این فناوری یکی نیست. سطح سواد رسانه ای مخاطبان فعلی بالاتر از مخاطبان اولیه است هر چند در مجموع چندان رضایت بخش نیست. منظورم آن است که در اوایل ما با مخاطب توده وار ماهواره ای (Mass audience) طرف بودیم ولی هم اکنون مخاطبان برنامه های ماهواره ای کم کم حالت بخش بخش یا منفرد(Segmented) می یابند. برای مثال اوایل کودکان از تماشای برنامه های ماهواره ای نهی می شدند ولی امروزه ماهواره و شبکه های کودک آن جزو مامای کودک شده اند چرا که برای مثال در برنامه های صدا و سیما، برنامه کودک زمان مشخص و محدودی دارد ولی در آنجا ۲۴ ساعته برنامه کودک پخش می شود و یا ورزش دوستان برنامه های خود را دارند و موسیقی دوستان نیز برنامه های خودشان را دارند که گفتم همه اینها ۲۴ ساعته پخش می شوند.
ارزیابی کارشناسی من آن است که از نظر مخاطب شناسی و دلایل رجوع به ماهواره تفاوت زیادی بین مخاطب ایرانی با مخاطبان تلویزیون در سایر نقاط دنیا وجود ندارد. ایرانیان نیز عمدتا برای تماشای فیلم و سریال، موسیقی یا شوهای تلویزیونی و برنامه های تفریحی و سرگرمی که شامل ورزش هم می شود به سراغ ماهواره می روند. حتی به همین دلایل هم سراغ برنامه های صدا و سیما می روند. سایر موضوعاتی که از آنها به عنوان برنامه های اقلیت (Minority programs) نام می برند عمولامربوط به مخاطب خاص است. درباره بخش اول سوالتان باید بگویم که در یکی دو سال اخیر میزان استقبال مخاطبان ایرانی از شبکه های کشورهای عربی بیشتر شده است. اگر تاریخ ورود ماهواره را به سه دوره پنج ساله تقسیم کنیم ارزیابی من آن است که در دوره اول شبکه های کشورهای ترکیه بیشترین بیننده، در دوره دوم شبکه های اروپایی متعلق به کشور آلمان و فرانسه و در دوره سوم شبکه های کشورهای عربی را داشت. البته توجه شود که حدود۶۰ درصد برنامه های ماهواره ای کشورهای عربی آمریکاییاست که با زیرنویس عربی پخش می شود.
فکر می کنید که چه زمینه های اجتماعی فرهنگی و حتی سیاسی موجب گرایش برخی مردم به شبکه های ماهواره ای می شود؟
این مساله را می توان با توجه به شرایط اجتماعی، سیاسی و تاریخی ایران و در کل روانشناسی اجتماعی ایرانیان تحلیل کرد. نخست آنکه ماهواره زمانی در ایران مطرح شد – یعنی اوایل دهه ۱۳۷۰ –که کشورمان تازه جنگ را پشت سر گذاشته بود و جامعه در حال پوست اندازی بود. رفاه اقتصادی، ارتباط با جهان خارج، رنگ، شادی، مصرف، تبلیغات بازرگانی و مفاهیم دیگر به تدریج به زندگی روزمره تزریق می شد. پدیده ماهواره هم در این شرایط مورد استقبال قرار می گیرد، چرا که پدیده ای مدرن است که به راحتی در ادامه مفاهیم پیش گفته قرار می گیرد. نکته دیگر آنکه در این زمان جامعه از محدودیت های زمان جنگ که البته در زمان جنگ و در همه جای دنیا طبیعی است دور شده بود. ماهواره پنجره ای بود که مردم می خواستند از آن دنیا را ببینند. نکته دیگر آنکه به هر حال ماهواره یک فناوری جدید بود. انسان ها نسبت به فناوری جدید کنجکاوند و دوست دارند آن را تجربه کنند. مثل تلفن، رادیو، تلویزیون و تلفن همراه.
نکته سوم نحوه مواجهه نهادهای رسمی با این فناوری بود. با توجه به بحث تاریخی شکاف دولت – ملت در ایران که ارتباطی با حکومت مشخصی ندارد ممنوع کردن ماهواره تا اندازه ای میزان کنجکاوی عمومی را تشدید کرد. افکار عمومی تجربه ویدئو را در مقابل خود داشت. به عنوان نکته چهارم ماهواره موقعی ممنوع شد که بینندگان زیادی برنامه های آن را دیده بودند و به وضوح تفاوت برنامه های داخلی را با آن لمس کرده بودند.
نکته پنجم به ضعیف بودن رسانه های داخلی برمی گردد. صدا و سیما هم پس از جنگ در حال تدوین سیاست ها و خط مشی های خاص دوره بازسازی بود. هنوز بین جنگ و پس از جنگ در کشاکش بود. در سال ۱۳۷۰ یعنی سالی که فناوری ماهواره ای وارد شد ما هنوز دو شبکه داشتیم و در هر هفته یک فیلم سینمایی پخش می شد. تقریبا ساعت ۱۰ یا ۱۱ شب برنامه ها تمام می شد.
طبق آمار، در سال1377، حدود 35 درصد نوجوانان و جوانان به ماهواره دسترسی داشته اند و روزانه بین دو تا سه ساعت برنامه های شبکه های ماهوارهای را تماشا میکرده اند.بی شک در حال حاضر این آمار چندین برابر شده است.
برسي موارد :
ارزیابی شما از ماهواره های فارسی زبان ماهواره ای چیست؟ وضعیت بینندگان این شبکه ها چگونه است؟ آنها چقدر می توانند در جامعه ایرانی موثر باشند؟
بحث محتوای این شبکه ها و تاثیرشان جداست. در یک نگاه کلی از نظر محتوایی شبکه های فارسی زبان بسیار غیر حرفه ای و ضعیف هستند. برنامه های بیشتر این شبکه استودیو محور(Studio-based) است و شاید بتوان برنامه های آنها را در مربع مجری یا به عبارت بهتر پاسخگوی تلفن، بیننده، آگهی و شو خلاصه کرد. ولی این شبکه ها هم مشکلات خودشان را دارند. به هر حال این شبکه ها خصوصی هستند و به علاوه به جای رقابت با یکدیگر هم بیشتر مشغول حسادت هستند. بیشتر این شبکه ها بخشی از وقت مخاطبان را در فحش، دشنام و ناسزا به یکدیگر هدر می دهند. در یکی دو سال اخیر ظهور شبکه های حرفه ای فارسی زبان اروپایی کار را برای شبکه های ضعیف سخت کرده است. شبکه هایی که علاوه بر پخش شو و یا کلیپ خوانندگان – که تقریبا همه شبکه های فارسی زبان با این نوع برنامه آنتن را پر می کنند – پخش فیلم های روز و برنامه های تفریحی و سرگرمی را آغاز کرده اند. ارزیابی کارشناسی من آن است که از بین ۴۰ شبکه فارسی زبان، زیر ۵ شبکه جزو شبکه آشیانه مخاطبان محسوب می شود.
با سیاست های رسانه ای و فرهنگی فعلی من معتقدم که گرایش شهروندان به ماهواره بیشتر خواهد شد. ما در سال های آینده شاهد شبکه های فارسی زبان خاص بینندگان اقلیت (Minority programs) هم خواهیم بود. یعنی شبکه های فارسی زبان خاص کودکان، هنرمندان، جوانان، دوستداران موسیقی، علاقه مندان به سیاست و غیره. همچنین شبکه هایی که مخاطب خود را صرفا قومیت های خاص ایرانی تعریف کرده اند. یعنی شبکه هایی برای ترک ها، کردها، بلوچ ها. اگر ما کند پیش برویم مخاطب ایرانی از دست خواهد رفت. نکته دیگر آنکه در سال های آینده تاثیرات سیاسی ماهواره ها بیشتر خواهد شد. هم اکنون همه احزاب مخالف جمهوری اسلامی صاحب شبکه ماهواره ای هستند. فرض کنید فقط سه شبکه به اشاعه اندیشه های چپ مارکسیستی می پردازد. همه اقلیت های مذهبی و دینی- قانونی و غیرقانونی- و حتی دراویش دارای شبکه هستند. شبکه هایی که هر شهروند ایرانی با یک تلفن می تواند در آن حضور یافته و نقطه نظراتش را بگوید و حتی عضو آنها شود.
چنین وضعی موجب بروز بی هنجاری و آشفتگی اجتماعی – سیاسی نخواهد شد؟
من فکر می کنم که همه اینها به سیاست های فرهنگی بستگی دارد. اولااین مطالبی که من گفتم به معنای آن نیست که سیاست ممنوعیت لازم است اجرا شود. نه. باید سواد رسانه ای شهروندان را بالابرد. باید امکان انتخاب شبکه های سالم ماهواره برای شهروندان فراهم باشد. حال چطوری؛ مسوولان بنشینند و بررسی کنند. همکاران پژوهشگر من هم می توانند به آنها کمک کنند. شما فرض کنید که ما از اول آمدیم و به والدین گفتیم که ماهواره بد است نخرید. خب. برخی خانواده ها گوش نکردند. به هر حال پشت بام های شهر نشان می دهد که چقدر از خانواده ها ماهواره دارند. از آن هشدار جلوتر نیامدیم. نیامدیم بگوییم که حالابه این خانواده هایی که ماهواره دارند چه بگوییم. متاسفانه در بین خانواده ها درخصوص ماهواره شکاف اطلاعاتی یا آنچه درباره اینترنت به کار می برند یعنی شکاف دیجیتالی(Digital gap) وجود دارد. بسیاری از والدین نمی دانند که برای مثال مثلث زرد رنگ بالای برخی تصاویر یعنی چه؟ علامت خرگوش بالای تصاویر یعنی چه؟ و به دلیل ممنوعیت کسی هم در این مورد صحبت نمی کند. نتیجه قابل پیش بینی است. یا فکر کنید یکی از سیاست هایی که اجرا شد ارسال پارازیت بود. این پارازیت ها در طول روز که کودکان و نوجوانان در خانه هستند قطع می شود و زمانی که والدین به خانه می آیند یعنی عصر؛ ارسال آن آغاز می شود. در طول روز نوجوانان به راحتی می توانند به هر شبکه ای دسترسی داشته باشند! ولی این امکان برای والدین وجود ندارد. با آمدن آنها شبکه ها پارازیت می شود.
کشورهای مختلف برای مقابله یا مواجهه با ماهواره چه سیاست ها و خط مشی هایی را اتخاذ کرده اند؟ و کشورهای نزدیک به شرایط ایران چه سیاستی را اتخاذ کرده اند؟
با الهام از تقسیم بندی اون توماس (Owen Thomas) در این زمینه می توانم بگویم که چند سیاست قابل تفکیک است: سیاست محدود یا ممنوع سازی که به دو شکل فعال و غیرفعال وجود دارد، سیاست آزادی دسترسی، سیاست تعلل و به زبان ساده تر اهمال و در نهایت سیاست مشروط سازی. شاید بتوان گفت که در دنیای امروز کمتر کشوری سیاست ممنوع سازی فعال را پیش گرفته است. با توجه به شرایط کشورهای اسلامی می توانم بگویم که بیشتر کشورهای اسلامی بین دسترسی آزاد و ممنوعیت قرار می گیرند. یعنی با تدابیری تلاش کرده اند تا امکان استفاده مشروط یا کنترل شده شهروندانشان را از این فناوری فراهم کنند. کشورهای عربی در این زمینه سرمایه گذاری هنگفتی داشته اند و در جذب مخاطب هم موفق بوده اند. آنها حتی مخاطب ایرانی را هم ربوده اند.
با شناخت به موقع این آسیب ها ، می توان زمینه را برای بهره برداری هر چه بهتر از این تکنولوژی، آماده ساخت. بنابراین در این مقاله بر آن شدیم شما را با برخی از آسیب ها و پیامدهای منفی ماهواره برای کودکان، جوانان و بزرگسالان ، آشنا کنیم
تلویزیون های ماهواره ای معمولاچه آثار و پیامدهایی در پی دارند؟ آیا مطالعاتی در این زمینه انجام شده یا می شود؟
آثار و پیامدهای شبکه های ماهواره ای است. ولی ما متاسفانه توجه بسیار اندکی به ماهواره و آثار آن داشته ایم. تعداد تحقیقات درباره آثار ماهواره به تعداد انگشتان یک دست هم نمی رسد در حالی که به نظر من باید مراکز پژوهشی تاسیس شود و فقط به ماهواره بپردازند. اکثر کشورهای در حال توسعه و حتی برخی کشورهای اروپایی از منظر تئوری های امپریالیسم فرهنگی یا امپریالیسم رسانه ای و یا نظریه کاشت و یا آمریکایی شدن (Americanization) روش زندگی، به بررسی آثار ماهواره پرداخته اند. در زمینه آثار این شبکه ها بحث بسیار مفصل است و نیازمند مصاحبه مستقلی است. ولی در کل ورود شبکه های فرامرزی بر زمینه های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و حتی اقتصادی تاثیرگذار است. در حوزه فرهنگ نگرانی از آمریکایی شدن زندگی در کشورهای پیرامونی وجود دارد آنچه که برخی از اندیشمندان معتقدند از نتایج جهانی شدن (Globalization) در نهایت آمریکایی شدن برخواهد خواست. در حوزه سیاست هم برخی معتقدند که تلویزیون های فرامرزی یا ماهواره ای به ویژه در کشورهایی با ساختار های سیاسی بسته به وضعیتی منجر می شود که از آن به عنوان جامعه مدنی در آسمان (Civil society on sky) نام می برند. یعنی با توجه به آنکه اپوزیسیون اینگونه کشورها امکان فعالیت در داخل را ندارد از سایرکشورها به پخش برنامه می پردازد و در برنامه های آنها همه افکار و جریان ها و فرقه ها حضور دارند. به بیانی در آسمان و از طریق به اصطلاح هوا (Air) همه می توانند حرف بزنند ولی در زمین نه. این نظریه به همان اصطلاحی مرتبط می شود که با عنوان پیامدهای رسانه های جدید از آن یاد کردم. اینکه با ورود این رسانه امکان شکل گیری اجتماعات سیاسی مجازی (Virtual community) ملیت های مجازی (Virtual nationality) بیشتر می شود. البته باز هم می گویم که بیان آثار ماهواره از حوصله این مصاحبه خارج است.
آیا کشورهای منطقه هم در خصوص ماهواره دچار تنشها و نگرانی هایی هستنتد؟
هر متنی (Text) پیامی(Massage) دارد. شبکه های ماهواره ای سراسر پیام اند. البته در کشورهای خاورمیانه هم نگرانی وجود دارد. آنان هم نگران فرهنگ بومی شان هستند. آنان هم نگران ضعف علایق دینی جوانان شان هستند. ولی آنان برای کم کردن این نگرانی ها کار می کنند. پول خرج می کنند. آنان با چنگ و دندان (منظورم خشونت نیست) مخاطب بومی را نگه می دارند. به جوان شان می گویند ما ۶۰ یا ۷۰ شبکه خارجی را که جزو بهترین شبکه هاست برایت به شکل دوبله شده و با سانسور اندک و منطقی پخش می کنیم. حال اگر با وجود این شبکه ها از آنتن های غیرقانونی استفاده کنی باید جریمه سنگینی بدهی. یکی از نظریه هایی که درخصوص استفاده از شبکه های ماهواره ای وجود دارد نظریه نزدیکی یا تشابه فرهنگی (Cultural proximity) است که فکر کنم اشتروبار آن را مطرح کرده است. یعنی مخاطبان شبکه های ماهواره ای دنبال شبکه هایی می روند که با زمینه فرهنگی آنان تا اندازه ای قرابت داشته باشد. کشورهای عربی اینگونه شبکه ها را شناسایی کرده اند. من پیش بینی می کنم که در دهه آینده همان طور که زمانی محصولات بولیوود هند در منطقه حاکم بود محصولات رسانه ای کشورهای عربی حاکم شود. حتما می دانید که مدیر روابط عمومی گروه شبکه های MBC اعلام کرده است که این گروه به زودی شبکه ای فارسی زبان راه اندازی خواهد کرد که فیلم های روز آمریکایی را با دوبله فارسی پخش کند. شما بر حسب این اخبار می توانید آینده را هم پیش بینی کنید. به نظر من صدا و سیما باید بر اساس این اخبار سیاست های آینده نگرانه خود را تعریف کند.
نکته قابل توجه در زمینه تغییر دیدگاه جوانان نسبت به نوع پوشش و آرایش آنها این است که الگوهای جمعی در جامعه بشدت درحال تضعیف و فردگرایی و توجه به خود، در حال رشد است
جوانان نیازمند تنوع و زیبایی هستند و چه بهتر که این تنوع از تولیدات داخلی و متناسب با فرهنگ و تفکرات بومی، سرچشمه گیرد. هرچند در این میان عده ای از جوانان هستند که علاقه ای به الگوبرداری از این فرهنگ ندارند و فرهنگ غربی را ترجیح می دهند.
انچه مهم است اینکه تولیدات فرهنگی در جامعه به نحو احسن صورت گیرد. خصوصا در زمینه برنامه های تلویزیونی که بی گمان پخش برنامه های مورد علاقه جوانان، با کیفیت عالی و متنوع می تواند عده بینندگان شبکه های ماهواره ای غیرخودی را به حداقل برساند و جوانان ایرانی به جای آنکه مصرف کننده قهار برنامه های ماهواره ای باشند، به شهروندان فرهیخته و با سواد رسانه ای بالا تبدیل شوند
كودکان قربانیان بی گناه رسانه های مهاجم
اگر برنامه های شبکه های ماهواره ای برای همه اعضای خانواده تورهای فکری پهن کرده و با پیام های ضدفرهنگی به دنبال اهداف خود هستند، بیشترین سرمایه گذاری را بر روی فکر کودکان انجام کرده و فطرت پاک فرزندان را مورد آماج حملات خود قرار داده اند و این امر به گونه ای طراحی شده است که والدین نیز در این میدان بیشترین نقش را ایفا کنند.
پدر یا مادری که بدون توجه به سن کودک و عدم تشخیص و تمیز او بین داستان پردازی و واقعیت، کنترل تلویزیون را در دست گرفته و شبکه های مختلف را آنقدر می کاوند تا فیلمی مهیج و اکشن ببیند یا اینکه بنابر تصور خود با انتخاب یک سریال خانوادگی اوقات فراغت خوشی را برای همه اعضای خانواده فراهم کند و یا خیلی سطحی تر با گوش دادن به یک شوی موسیقی حال و هوای خانه را تغییر دهد ؟ خواسته و ناخواسته آب در آسیاب دشمن می ریزد.
... اما آنچه می تواند که دشمنان برای آن برنامه ریزی کرده اند، فراتر این بحث هاست. باید با کودکان با زبان خودشان صحبت کرد تا انگیزه هایشان را برای همراهی بیشتر جلب کرد، به همین خاطر است که شاهد رشد قارچ گونه برنامه های ویژه کودکان در شبکه های ماهواره ای هستیم، حتی می بینیم که برخی از برنامه های بزرگسالان در فانتیزی های انیمیشن کودکانه جای گرفته اند، چرا که دیدن کارتون و خارج شدن از دنیای واقعی لذت بیشتری دارد!
حالا این را اضافه کنید به این حقیقت که کودک تا سنین 5 یا 6 سالگی قدرت تشخیص یا تفکیک واقعیت از افسانه را ندارد و آنچه می بیند برایش حکم یک"آموزش" را دارد و ماهواره آموزشگاهی که به او ارزش های جدید، سبک زندگی جدید ، علایق جدید و ارتباط جدید را یاد می دهد در این جاست که کودک با دیدن و شنیدن صحنه ها و دیالوگ هایی که در محیط پیرامونش نبوده است، در دنیای قرار می گیرد که به زیبایی ! در قالب داستان و بازی، ارزش های دنیای واقعی او را دستخوش تغییر می کند.
زوال دوران کودکی با برنامه های ماهواره ای
باید در نظر داشت که کودک اثر محتوایی یا داستانی سریالها را نمی گیرد، اما بسیاری از ظواهر و ماجراها برایش عادی میشود و بعد نمی‌توان او را قانع کرد که اینها در اخلاقیات ما نیست.
از آنجایی که بیشترین تمرکز برنامه های رسانه های غربی توجه به مسائل جنسی در غالب موسیقی، نمایش،سریال و حتی کارتون ... است نخستین چیزی که توجه کودک را جلب می کند، تفاوت های جنسیتی و ارتباطاتی است که در تمام ابعاد برایش مجهول است و باید آن را کشف کند!
این امر باعث ایجاد بلوغ زودرس در کودکان می شود. در تعریف علمی بلوغ زودرس(early puberty )پدیدهاى فیزیولوژیک است که هم در پسران و هم در دختران دیده مى شود که فرد زودتر از هم سالان خود علائم و آثار بلوغ را ظاهر مى سازد و البته شیوع آن در دختران بالاتر است.
جامعه ایده آل، جامعه ای است که پسرها و دخترها در سنینی با مفهوم غریزه جنسی آشنا شوند که حس نیاز به آن را درک کنند و تا ازدواج فاصله زیادی نداشته باشند، اگر شرایطی ایجاد شود که دخترها و پسرها زودتر از زمان طبیعی با غریزه جنسی آشنا شوند و سال ها بعد از آن، زمینه ازدواج برایشان فراهم نشود، چه اتفاقاتی خواهد افتاد؟
در ایران میانگین سن بلوغ جنسی پسرها 16 و دخترها 14 بوده است و این درحالی است که در سال 89 این میانگین سنی برای پسرها به 12 و برای دخترها به 14 سال کاهش یافته است!
کودک 12 ساله ای که به بلوغ جنسی می رسد، اما هنوز به سن رشد عقلی نرسیده است، چگونه می تواند آتش تند غریزه را در خود کنترل کند؟ آیا آتش کنترل نشده کودک، حال و آینده و شخصیت او را نمی سوزاند! چه میزان می توان پیش بینی کرد چنین کودکی دست به خطاهای بزرگ نزند ، خطاهایی که زشتی آن برایش قابل درک نخواهد بود و یا اینکه راهی برای رفع آن جز انجام خطرهای جبران ناپذیر وجود نداشته است؟
اینچنین کودکانی به راستی قربانیان بی گناهی هستند که از نظر عقلانی آمادگی پذیرش چنین وضعیتی نیستند و پدر و مادر بدون توجه آنها را به سوی رفتارهای پر خطر سوق داده اند.
ترویج خشونت
یکی از مهمترین و آشکارترین پیامدهای منفی فیلم ها و برنامه های شبکه های ماهواره ای ، افزایش خشونت در جامعه است. تحقیقات مختلف روانشناسی با محوریت نظریه یادگیری مشاهده ای آلبرت بندورا نشان داده اند مشاهده صحنه های خشونت آمیز ، گرایش به پرخاشگری را در بینندگان آن بالا می برد و این در حالی است که حجم قابل مشاهده برنامه های ماهواره ای به فیلم های سینمایی و سریال هایی اختصاص دارد که در آن صحنه های خشونت آمیز به طور مکرر تکرار می شود.
سهل و آسان نشان دادن کشتار و قتل و هرگونه جنایت با سلاح سرد و گرم ، ترس بیننده را فرو می ریزد ؛ در واقع هنگامی که بیننده ساعت های متوالی ، چنین برنامه هایی را می بیند ، گویا در کلاس آموزشی ترویج خشونت قرار گرفته است . این تاثیرپذیری بر روی کودکان و نوجوانان بیشتر و قابل تامل تر است.
بلوغ زودرس و دسترسی سریع به اطلاعات جنسی
اکثر سریال ها و برنامه های ماهواره ای به راحتی و بدون هیچ سانسوری ، مسائل جنسی را مطرح می کنند و نمایش می دهند. این شیوه ارائه اطلاعات حتی در آگهی های بازرگانی ماهواره ای نیز به وفور دیده می شود .
متاسفانه بارها مشاهده شده فرزندان کوچک خانواده نیز بدون هیچ محدودیتی و در کنار والدین خود به تماشای این صحنه ها پرداخته اند و این در حالی است که هیچگونه ظرفیتی برای پذیرش اینگونه اطلاعات ندارند ، در نتیجه تحت تاثیر آن قرار می گیرند. بلوغ زودرس یکی از نتایج منفی این مسئله است.
الگوگیری و تکرار اعمال مشاهده شده با فرزندان کوچکتر نیز، بارها به علت همین مسئله گزارش شده است.
باورهای غلط درباره مسائل عاطفی و جنسی
تبلیغات غلط و غلو شده در شبکه های ماهواره ای که دائما بر توانایی های جنسی افراد مجرد و متاهل تاکید می کنند ، می تواند زمینه ساز شکل گیری باورهای غلط و کسب اطلاعات نادرست در زمینه مسائل جنسی افراد شود.
این برنامه ها و تبلیغات که هدفی جز فروش محصولات خود ندارند ، باعث شده اند بسیاری درباره چگونگی و توانمندی های جنسی خود شک کنند و در پی درمان های نادرست بروند.
از سویی اطلاعاتی که برنامه های ماهواره ای درباره چگونگی روابط عاطفی در سریال ها و فیلم های خود نشان می دهند ، باعث شکل گیری سبک های نادرست ارتباطی بین جوانان می شود.
فراهم سازی گسست و درگیری بین نسلی
تاثیر برنامه های ماهواره ای بر روی فرزندان خانواده ها یا همین نوجوانان و جوانان بیشتر است، به طوری که این گروه زمان بیشتری را صرف تماشای برنامه های ماهواره ای می کنند. این برنامه ها ارزش ها، باورها، تصورات، انتظارات و جهت گیری های ارزشی متفاوتی را تبلیغ و عرضه می کنند که باعث می شود به مرور زمان فاصله روانی بین والدین و فرزندان بیشتر و بیشتر شود و به انقطاع یا گسست نسلی بینجامد.
البته بروز شکاف بین نسلی در بستر رشد، پیشرفت و تجارب متفاوت، اجتناب ناپذیر است و حتی زمینه ترقی و تعالی را فراهم می کند اما گسست و درگیری بین نسلی شدیدتر خواهد بوده و می توان آن را تا حدودی منفی ارزیابی کرد ؛ زیرا در این وضعیت غالبا نوجوانان و جوانان می کوشند آخرین پیوندهای وابستگی خود را از والدین یا نسل بالغ بگسلند و اغلب در این راه به گردنکشی و طغیانگری می پردازند.
خلاصه آن که در یک گسست نسلی به جای تعامل بر سر ارزش ها جنگی تمام عیار شکل می گیرد. اختلافات و درگیری های شدید بین فرزندان و والدین، ترک منزل بدون اطلاع، حرمت شکنی ها و ... نتیجه این فرایند است .
ایجاد زمینه های اختلاف و تنش بین همسران
تماشای صرف و غیرنقادانه ای برنامه های متنوع ماهواره ای و مقایسه منفی خود با شخصیت ها و داستان های این برنامه ها، می تواند خوراک لازم، برای ایجاد یک درگیری حسابی بین زن و شوهر را فراهم کند.
در واقع باید بپذیریم برنامه های ماهواره ای در فضا و جامعه دیگر ساخته شده و منطبق با هنجارها و ارزش های آن جامعه است که به طبع ، برخی از این هنجارها و ارزش ها، با جامعه ما تداخل دارد و حتی متضاد است ؛ حال اگر بخواهیم زندگی خود و همسرمان را با توجه به مشاهدات برنامه های ماهواره ای مقایسه ، تفسیر و ارزیابی کنیم، خوب معلوم است که به در بسته می خوریم.
این در بسته می تواند منبع ناکامی، سرخوردگی و خشم ما را فراهم کند و در نتیجه باعث بروز تنش و درگیری در محیط خانواده شود . مقایسه های ذهنی نادرست ، انتظارات نامعقول ، توجیهات اشتباه ، نارضایتی بی مورد ، حسادت ، روابط پنهانی و ... در روابط همسران ، همگی می تواند ناشی از تاثیر همین برنامه های ماهواره ای باشد.
کاهش تعاملات واقعی
شاید بارها پیش بیاید در خانه مشغول تماشای برنامه های ماهواره ای هستید و عملا ورود ، خروج یا صحبت های سایر اعضای خانواده خود را متوجه نمی شوید.
این مسئله یکی از آسیب زاترین پیادهای استفاده مفرط از برنامه های تلویزیونی و ماهواره ای است که باعث می شود ، ارتباط برقرار کردن و تعاملات بین خانوادگی و حتی دوستان خودرا در اولویت دوم قرار دهیم و زمان بیشتری را به تماشای برنامه های مختلف بپردازیم.
این مسئله خود به مرور باعث ایجاد فاصله روانی بین همسران ، فرزندان ، والدین و دوستان می شود .
وابستگی و اتلاف وقت
برنامه های ماهواره ای چنان با جذابیت و تنوع همراه می شوند که همه سعی خود را بر میخ کوب کردن و یکجا نشاندن بیننده خود می کنند.
این تنوع ، سرگرمی و جذابیت باعث می شود برخی افراد تا ساعت ها ، زمان خود را برای تماشای برنامه های مختلف ماهواره ای اختصاص بدهند که نتیجه ای جز اتلاف وقت ندارد و حتی گاهی باعث ایجاد وابستگی می شود ؛ به طوری که اگر زمانی فرد نتواند یک برنامه را به هر دلیلی مشاهده کند ، دچار احساسات منفی می شود و دائما در پی رفع آن دلیل خواهد بود ، انگار نبض زندگی او با نبض ماهواره، گره خورده است.
افت عملکردهای تحصیلی و شغلی
تماشای مفرط برنامه های ماهواره ای آن هم تا پاسی از نیمه شب ، باعث کاهش عملکردهای آموزشی و تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان می شود ؛ بطوری که در کلاس درس دائما چرت می زنند و وقت کمی را نیز برای انجام تکالیف درسی و آموزشی خود می پردازند.
همچنین افراد بزرگسال نیز در محیط کار با مواردی چون تاخیر ، غیبت و اهمال کاری روبرو می شوند که باعث افت عملکرد شغلی آنان می شود.
افزایش مصرف گرایی
زمان زیادی از برنامه های ماهواره ای به تبلیغات کالاهای مختلف اختصاص یافته است . بیشتر این تبلیغات بر محور کالاهای بهداشتی - آرایشی و مُد است . این تبلیغات آنچنان با جذابیت و پرتکرار ارئه می شوند که مخاطب خود را به خرید آن ترغیب و وسوسه می کند.
در چند سال اخیر بسیاری از رسانه های داخلی مانند تلویزیون و روزنامه سعی کرده اند مردم را نسبت به نادرست بودن و زیان آور بودن این تبلیغات و محصولات آگاه کنند اما این روند گویا همچنان ادامه دارد و نتیجه ای جز افزایش مصرف گرایی ندارد .
تهدید سلامت جسمانی
تماشای مفرط برنامه های ماهواره ای باعث ایجاد سکون و بی حرکتی در بینندگان آن می شود که این خود می تواند زمینه های سردرد شدید ، گردن درد ، اختلالات خواب ، خشک شدن چشم ها و دشواری در دید ، اضافه وزن و ... را فراهم کند
راه حل و اقدامات
:
راهکارهای پیشنهادی:
1 :وظیفه اصلی مسئولان فرهنگی، ایمن سازی افراد به ویژه نوجوانان و جوانان در برابر هجوم بیگانگان و افزایش قدرت مقاومت آنان است. ایمن سازی نیز با برنامه ریزیهای اساسی برای گسترش شناخت معارف الهی و باورهای اعتقادی و مذهبی در جامعه میسر است که میتواند با گذشت زمان، افراد جامعه را به خودآگاهی و خودباوری برساند. به عبارت دیگر باید جوانان عزیز را به گونه ای تربیت کرد که آگاهانه و با اختیار کامل از گناه دوری کنند تا بتواند از ماهواره به عنوان برنامه تکمیلی بهره مند شوند.
2:بی شک محدودآفرینی در استفاده از برنامه های ماهواره بدون جایگزین کردن برنامه های سازنده و مورد علاقه جوانان در رسانه های ملی به نتیجه نخواهد رسید. بنابراین گسترش شبکه های رادیویی و تلویزیونی و توسعه برنامه های گوناگون،باید جزو برنامه های اساسی دولتمردان، به ویژه مسئولان صداوسیماقرارگیرد
3:تبیین صحیح پیامدهای منفی ماهواه برای جوانان و والدین آنها با بهره مندی از مطبوعات، رسانه ها و انجمن اولیا ومربیان مدرسه ها.
ماهواره شما را آگاه میکند یا گمراه؟ نیازهای گوناگون و روزافزون انسانها، سبب رشد کمی و کیفی رسانهها شده است.
در این میان،پیشرفت‌های غیرمنتظره و نوین در زمینه ارتباطات، به وسیله رادیو، تلویزیون، ماهواره، اینترنت و نظایر آن، دگرگونی های عمیق اقتصادی و اجتماعی را به همراه آورده و این پرسش را پیش روی ما نهاده است که به منظور همگام شدن با آنها و بهره وری مطلوب از آنها، باید چه شیوه ها و ابزارهایی را برگزید تا در جامعه نیز فضایی درخور پذیرش آنها به وجود آید.
در این گفتار، بیشترین توجه به ماهواره و نقش آن در جامعه ، بویژه در سال‌های نوجوانی و جوانی معطوف شده است.
ماهواره یکی از رسانه های قدرتمند ارتباط جمعی به شمار می آید . این ابزار، به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد خود، قادر است پیام‌های تصویری را به دورترین نقاط منتقل کند و تعداد بی‌شماری از افراد را در سراسر دنیا مورد خطاب قرار دهد. همچنان که ماهواره می تواند در هشیار کردن، اطلاع‌رسانی و درحوزة پژوهش، سیاست و ... نقش مهمی داشته باشد؛ برنامه های تخریبی و نابهنجاری نیز دارد؛ تا جایی که برخی از جامعه شناسان و کارشناسان فرهنگی را برآن داشته تا برای مصونیت جامعه انسانی، بویژه نهاد خانواده چاره اندیشی کنند. بدین ترتیب، تاثیر برنامههای این ابزار قدرتمند بر افکار عمومی و عملکرد آن را بویژه از نظر تربیتی و جامعه پذیری نباید از نظر دور داشت.
اما خوشبختانه جامعه ما هنوز درگیر این مسئله به صورت حاد نشده است در حالی که برنامه ریزی دشمنان برای ما کمتر از آنچه در کشورهای خود رخ داده است، نخواهد بود از این رو والدین باید در انتخاب برنامه ها و موسیقی هایی که نوجوانانشان به تماشای آن می نشینند گزینشی درست داشته باشند تا علاوه بر اینکه از دوران کودکی بیشترین استفاده را می کنند، نیروی جوانی را برای زندگی سالم و موفق به کار گیرند.
بلوغ زودرس علاوه بر موارد یاد شده می تواند به عنوان یک بیماری که شاید بیشترین نمود و بروز را در عصر ما دارد مورد توجه قرار گیرد و والدین و خانواده ها می باید در این زمینه اطلاعات کافی داشته باشند و تحت هر شرایطی اگر کودکشان با آن مواجه شد بدانند عوارضش چه خواهد بود و چگونه آن را کنترل کنند.
پرفسور علی گرجی در این زمینه معتقد است که: افرادی که دچار بلوغ زودرس می‌شوند از نظر روانی دچار مشکلات زیادی خواهند شد. رشد اندام‌ها و بروز علائم بلوغ در نوجوانان کم سن در مقایسه با سایر همسالان، باعث ایجاد اضطراب شدید در این کودکان و والدین آنها میشود.همچنین مشکلات رفتاری و هیجانی همچون تغییر در تعاملات اجتماعی و عدم تمرکز در مدرسه در افرادی که بلوغ زودرس را تجربه می کنند؛ مشاهده می شود.
اختلالات خلقی و شخصیتی در افرادی که دچار بلوغ زودرس می‌شوند بیشتر مشاهده میشود، بلوغ زودرس فرد را زودتر از موعد با استرس‌های مربوط به دوره جوانی روبه رو میکند، ارتباطات اجتماعی او را تحت تاثیر قرار میدهد و حتی در برخی موارد موجب انزوای نوجوان میشود.
اینکه وجود حریم های بیش از حد و خجالت باعث می شود که فرزندانی که به بلوغ زودرس دچار شده اند نتوانند مشکلات خود را با والدین خود در میان بگذارند اضطراب مضاعفی را بر آنها تحمیل میکند.
نوجوانانی که بلوغ زودرس را تجربه می کنند احتمال مبتلا شدن به اضطراب و افسردگی نسبت به همتایان خود را بیشتر دارا هستند. آنها حتی ممکن است دچار آزار جسمانی دیدن، سیگار گشیدن، تجربه های جنسی زود هنگام شده و همچنین با کاهش عملکرد تحصیلی مواجه شوند.
در دخترانی که بلوغ زودرس داشته اند عزت نفس پایین و تصویر بدنی نادرست نیز مشاهده می شود. بلوغ دیررس نیز مشکلاتی را از جمله کاهش دوستی های آنها در مدرسه و اعتماد به نفس پایین را برای فرزند ما ممکن است ایجاد کند.
وی در درباره نحوه برخورد والدین با چنین عارضه ای آورده است: والدین باید انتظار چنین علائمی را داشته باشند و آن را پیگیری کنند و قبل از اینکه فرزندان این اطلاعات را از همکلاسی‌ها و دوستان خود به‌طور ناقص و نامفهوم دریافت کنند والدین با آنها ارتباط بگیرند و همه آنچه لازم است بدانند به شکل درست در اختیار آنها قرار دهند.
ایجاد رابطه صمیمانه با فرزندان از سوی والدین و همچنین توجه به نقش معلمان در جلوگیری از بروز رفتارهای نابهنجار و مخرب میتواند به کاهش چنین آسیبهایی در نوجوان کمک کند. اطمینان دادن به فرزندان در مورد طبیعی بودن آنان نقش کلیدی در پیشگیری از اضطراب دارد.
منابع:
مقاله روزنامه اطلاعات، عوارض بلوغ زودرس و دیررس 27 بهمن 92
عباسی ولدی، محسن، بشقاب های سفره پشت بام مان ، چاپ ششم بهار 1393
منیره غلامی توکلی
به گزارش ميگنا، علیرضا جعفری در گفت‌وگو با فارس، اظهار داشت: بازی‌ها باید بر اساس مقتضای سنی کودکان طراحی شوند. برای همین کارخانه‌های اسباب‌بازی سازی موظف هستند، وسایل بازی کودکان زیر 3 سال را با اجسام نوک‌تیز و آنهایی که خطر بلعیده شدن دارند، طراحی نکنند.
وی افزود: استفاده از برخی وسایل تصویری به لحاظ جسمی و روانی برای کودکان این رده سنی نیز خطرناک است. وی ادامه داد: در سن 4 یا 5 سالگی که کودکان وارد مرحله هویت جنسی می‌شوند، باید مراقب خاله‌بازی و آمپول‌بازی آنها باشیم. آنها در این سنین در حال آزمایش هویت جنسی خود هستند و والدین آنها باید مراقب بازیهای آنها باشند.
این روانشناس تأکید کرد: بازیهای رایانهای خشن میتواند تکانه پرخاشگری کودکان را تحریک کند. البته بازیهای رایانهای به مقدار کم میتواند مفید باشد، زیرا تجسم فضایی کودکان را بیشتر میکند. البته این نکته را باید مدنظر قرار داد که بازیهای رایانهای باید متناسب با سن کودکان و حفظ سلامت روانی او باشد.
وی ادامه داد: تماشای برنامههای شبکه‌های ماهواره موجب بلوغ زودرس کودکان میشود، همچنین تماشای فیلمهای خشن میتواند الگوی ذهنی کودکان را بر اساس پرخاشگری شکل دهد.
وی افزود: کودکان چون به مرحله تفکر انتزاعی نرسیده‌اند، ممکن است کارهایی را انجام دهند که با عقل سلیم در تضاد است. مثلاً بعد از تماشای پرش فردی از صخره آن را تکرار کنند.
این متخصص بهداشت و روان تصریح کرد: بچه‌هایی که مجموعه‌ها و برنامههای کودک با محتوای رزمی می‌بینند، رفتارهای خارق‌العاده آن را تکرار میکنند، در این حالت وظیفه بزرگترها این است که به کودکان آگاهی لازم در خصوص خطرات این بازی‌ها را بدهند. وی افزود: در مرحله نوجوانی برای کنترل پرخاشگری باید نوجوان را به ورزش‌های رزمی یا ژیمناستیک تشویق کرد تا از این طریق انرژی‌اش تخلیه شود.
وی گفت: با توجه به اینکه هویت‌یابی از 14 سالگی آغاز و تا 21 سالگی ادامه پیدا میکند، نوجوان در این سنین هویت‌یابی کرده بنابراین باید مراقب الگوهای ذهنی او باشیم. اگر نوجوانی در این سنین به هویت خود نرسد، در 50 یا 60 سالگی هم نمی‌رسد، که این موضوع ارزش این سنین را بیش از پیش آشکار میکند.
این پژوهشگر بازیهای کودکان ادامه داد: الگوپذیری نوجوانان از هنرپیشه‌ها و ورزشکاران زیاد است. بنابراین رسانهها به ویژه صدا و سیما باید الگوهای مناسب را ترویج کنند.
وی خاطرنشان کرد: هنرپیشه‌های غربی تناسبی با ما ندارند. رفتارهای آنها نباید الگوی جوانان ما باشد. اگر رسانه نتواند الگوی مناسب را برای نوجوانان فراهم کند، آنها ناگزیر کسانی را مدنظر قرار می‌دهند که رفتارهایی مانند سیگار و قلیان‌کشیدن یا حرکات خشن و پرخاشگرانه از خود نشان می‌دهند.
تاثیر ماهواره و پوشش جوانان:
بی تردید با وقوع انقلاب صنعتی درغرب و گسترش پیامدهای اقتصاد سرمایه داری در جوامع غربی و به دنبال آن تغییرات سریع و گسترده در عرصه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی چهره جهان بطرز چشمگیری دگرگون شد.دراین هیاهوی ناشی از رشد اقتصاد سرمایه داری وظهور فناوریهای جدید، چهره و ظاهر انسانها نیز از این فرایند در امان نماند و دستخوش تغییرات جدی شد.این اتفاق با توجه به رشد و گسترش رفاه اقتصادی در جهان و تغییر در سبک و الگوی زندگی مردم طبیعی بود، اما این رویداد همراه با گسترش وسایل ارتباط جمعی مانند تلویزیون و ماهواره مسایل نو و جدیدی را برای کشورهایی که تنها پذیرنده و دریافت کننده ظواهر محصولات اقتصادی و فرهنگی غرب بودند، ایجاد کرد.در این سالها، صنعت پوشاک و لوازم آرایشی نیز گسترش قابل توجهی پیدا کرد و بسیاری از بازارهای جهان را در دست خود گرفت.از زمانی که جوانان بخصوص زنان در پی تعریف نقش جدیدی برای خود در عرصه جامعه و تحولات آن بودند، برای صاحبان پول و سرمایه، این فرصت فراهم آمد که با ایجاد تعریف های جدید از هویت، بازار پولساز و سودآوری را برای خود ایجاد کنند.چرا که این دو قشر همیشه در پی کسب تعاریف جدید ازهویت خویش و پیرامون خود بوده اند پس ارائه مدها والگوهای جدید، نوعی بسترسازی برای اینگونه افراد به منظور ابراز وجود آنها در جامعه بوده است.
علاوه برعامل اقتصاد و دیدگاه سودمحور بنگاه های اقتصادی و صاحبان آن، گسترش رسانه های جمعی و بهنگام ارتباطات صوتی و تصویری در سطح جهان نیز به دستیابی عوامل مزبور به اهدافشان در ابعاد اقتصادی و فرهنگی سرعت بیشتری بخشید.در این میان بویژه از دهه ۱۹۶۰ ما شاهد شکل گیری جدی پدیده مد و مد گرایی در غرب می باشیم، پدیده ای که از آن زمان تاکنون تاثیر مثبت و منفی فراوانی بر جوامع مختلف سراسر جهان داشته است.از این زمان، پرداختن به ظاهر لباس و آرایش چهره به صورت مد شکل جدی تری به خود گرفت و درهمین راستا بنگاه های اقتصادی بزرگی شکل گرفتند که امروز ما آنها را به صورت غول های مارک دار در زمینه پوشاک و لوازم آرایشی می بینیم.از دهه ۱۹۹۰ به این طرف علاوه بر تحولات عظیم و گسترده سیاسی مانند فروپاشی شوروی و پایان نظام دو قطبی، تحول مهم و شگرف دیگری در عرصه فرهنگ صورت گرفت و آن ظهور پدیده ماهواره بود، پدیده نویی که مرزهای سیاسی را درنوردید وجهان را با فرهنگ های گوناگون به هم مرتبط ساخت.
دگرگونی وتحول، جزء ذاتی جوامع به شمار می رود. همانطوری که مطالعه تاریخ جوامع نشان داده، هیچ جامعه ای ایستا و بدون تغییر نبوده است. تغییر، خصوصیت تمام فرهنگ هاست، ولی میزان و مسیر تغییر از فرهنگی به فرهنگ دیگر و از زمانی به زمان دیگر متفاوت است.برای مثال، کشور ما در عرصه ورود فناوریهای جدید در چند دهه پیش دچار تغییر و تحولاتی شد.این روند به جا به جایی گروه ها و قشرهای مختلف جامعه منجر گردید و مردم را به این سو و آن سو کشاند.در این تحولات، آداب و رسوم رو به سستی نهاد، بدون آنکه جامعه بتواند فرهنگ سنتی گذشته را تثبیت یا فرهنگ نوین صنعتی را کاملا جذب کند.در زمان حاضر مساله اساسی این نیست که چگونه می توان فرهنگ ملی و بومی را حفظ کرد، بلکه مساله این است که چه باید کرد تا فرهنگ جامعه را ارتقاء داد و به فرهنگ بهتری تبدیل نمود.در این میان، نقش رسانه در تغییرات فرهنگی جامعه، محوری اساسی به شمار می رود.
راهکارهای پیشنهادی
1– وظیفه اصلی مسئولان فرهنگی، ایمن سازی افراد به ویژه نوجوانان و جوانان در برابر هجوم بیگانگان و افزایش قدرت مقاومت آنان است. ایمن سازی نیز با برنامه ریزیهای اساسی برای گسترش شناخت معارف الهی و باورهای اعتقادی و مذهبی در جامعه میسر است که میتواند با گذشت زمان، افراد جامعه را به خودآگاهی و خودباوری برساند. به عبارت دیگر باید جوانان عزیز را به گونه ای تربیت کرد که آگاهانه و با اختیار کامل از گناه دوری کنند تا بتواند از ماهواره به عنوان برنامه تکمیلی بهره مند شوند.
2 – بی شک محدودآفرینی در استفاده از برنامه های ماهواره بدون جایگزین کردن برنامه های سازنده و مورد علاقه جوانان در رسانه های ملی به نتیجه نخواهد رسید. بنابراین گسترش شبکه های رادیویی و تلویزیونی و توسعه برنامه های گوناگون،باید جزو برنامه های اساسی دولتمردان، به ویژه مسئولان صداوسیما قرار گیرد.
3- تبیین صحیح پیامدهای منفی ماهواه برای جوانان و والدین آنها با بهره مندی از مطبوعات، رسانه ها و انجمن اولیا و مربیان مدرسه ها. ماهواره شما را آگاه میکند یا گمراه؟ نیازهای گوناگون و روزافزون انسانها، سبب رشد کمی و کیفی رسانهها شده است. در این میان،پیشرفت‌های غیرمنتظره و نوین در زمینه ارتباطات، به وسیله رادیو، تلویزیون، ماهواره، اینترنت و نظایر آن، دگرگونی های عمیق اقتصادی و اجتماعی را به همراه آورده و این پرسش را پیش روی ما نهاده است که به منظور همگام شدن با آنها و بهره وری مطلوب از آنها، باید چه شیوه ها و ابزارهایی را برگزید تا در جامعه نیز فضایی درخور پذیرش آنها به وجود آید. در این گفتار، بیشترین توجه به ماهواره و نقش آن در جامعه ، بویژه در سال‌های نوجوانی و جوانی معطوف شده است. * ماهواره؛ خوب، بد ماهواره، یکی از رسانه های قدرتمند ارتباط جمعی به شمار می آید . این ابزار، به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد خود، قادر است پیام‌های تصویری را به دورترین نقاط منتقل کند و تعداد بی‌شماری از افراد را در سراسر دنیا مورد خطاب قرار دهد. همچنان که ماهواره می تواند در هشیار کردن، اطلاع‌رسانی و درحوزة پژوهش، سیاست و ... نقش مهمی داشته باشد؛ برنامههای تخریبی و نابهنجاری نیز دارد؛ تا جایی که برخی از جامعهشناسان و کارشناسان فرهنگی را برآن داشته تا برای مصونیت جامعهانسانی، بویژه نهاد خانواده چارهاندیشی کنند. بدین ترتیب، تاثیر برنامههای این ابزار قدرتمند بر افکار عمومی و عملکرد آن را بویژه از نظر تربیتی و جامعه پذیری نباید از نظر دور داشت. * جالب است بدانید 1.گذراندن وقت بیشتر برای تماشای ماهواره، نشان دهنده علاقه کمتر به مطالعه است و به احتمال زیاد، فرد را تنبل و از نظر روانی، منفعل بار می آورد، فعالیت ذهنی را کند و روح انسان را مسخ می کند. ماهواره، مبلغ پرخاشگری و ستیزه‌جویی است و گاه انسان را به ترس از خشونت واقعی مبتلا می سازد؛ بدین معنا که فرد از جنگ و مبارزه واقعی می‌هراسد.
2. تماشای تصویرها و فیلمهای مبتذل، کمکم انسان را معتاد میکند؛ به گونه ای که اگر فرد روزی به سراغ ماهواره و عکس‌های مبتذل آن نرود، در زندگی خود احساس کمبود میکند و حالت کسالت به او دست میدهد. 3. تماشای صحنه‌های مبتذل، ذهن و اندیشهانسان را تسخیر میکند. فردی که خود را به دیدن اینگونه تصویرها عادت داده است، به کار و فعالیت سازنده اقتصادی بی‌رغبت میشود.
4. ماهواره، موجب از بین رفتن حجاب‌های اخلاقی و دینی از بسیاری مسائل، بویژه در زمینه های جنسی و خشونت می شود. در گذشته، دنیای ناشناخته و اسرارآمیز زندگی بزرگسالان، آنها را از کودکان و نوجوانان متمایز می‌ساخت و به عبارت ساده تر، این تفکیک، بر پایه شرم استوار بود. کودکان و نوجوانان، درباره مسائل جنسی، پول، خشونت، بیماری، مرگ و نظایر آن، لب فرو می بستند؛ اما به‌تدریج و با کسب آگاهی های جدید از راه ماهواره، همه آن نوع رازداری ها به فراموشی سپرده میشود.
5. بلوغ زودرس، از دیگر پی‌آمدهای دیدن چنین تصویرهایی به شمار می‌رود. به طور طبیعی، اگر نوجوان یا جوانی که چنین صحنه‌هایی را می‌بیند، شرایط ازدواج و تشکیل زندگی زناشویی را نداشته باشد، خواهد کوشید عطش کاذب خود را از راههای دیگر فرو نشاند. اینجاست که مشکلات اخلاقی دیگری مانند روابط نادرست و... پدید می‌آید.
6. کودکان و نوجوانان، به علت هزینه‌کردن وقت زیادی برای تماشای برنامه های تلویزیونی و ماهوارهای که تا پاسی از شب ادامه می یابد، صبح‌ها با تاخیر به کلاس درس می آیند و خواب آلود هستند؛ در نتیجه، بیشتر این افراد، عملکرد نامطلوبی در مدرسه دارند.
7. نقش ماهواره در تغییر ماهیت افکار عمومی پیرامون مسائل سیاسی و اقتصادی، قابل توجه است. تصمیم گیری و اظهار نظر افراد در این زمینه ها، برخاسته از احساسات ناشی از تبلیغات است؛ زیرا تماشای تصاویر، قدرت تفکر و تعمق را از فرد سلب می کند و در عوض، روند تصمیم‌گیری او را با احساسات و عواطفی که از تماشای تصاویر به وجود می آیند، تحت تاثیر قرار می دهد.
8. ماهواره، واقعیت‌ها را آن‌طور که باید و شاید به تصویر نمی کشاند. گاهی، بنگاه‌های استعماری و....هستند که مسائل را بزرگ و کوچک می نمایند و به افراد، مجال تامل و تفکر و آزادی بیان جزئیات را نمی دهند؛ زیرا رابطه میان ماهواره و مخاطب، رابطه‌ای یک سویه است و در این فرآیند پیام رسانی، تعیین نوع پیام‌ها و آگاهی ها، در اختیار فرستنده است و گیرنده پیام، به گونه ای خنثی و منفعل آن‌را دریافت می کند.
9. همانگونه که اعتیاد به مواد مخدر، ویران‌گر بنیادهای اخلاقی و خانوادگی و اجتماعی است، استفاده و اعتیاد به برنامههای مخرب ماهوارهای نیز ارزش‌های اخلاقی و خانوادگی و اجتماعی را به شدت تهدید میکند و بسیاری از افرادی که زمان زیادی از شبانه روز را به تماشای برنامههای ضد اخلاقی ماهواره و اینترنت اختصاص می‌دهند، به یقین، از همین راه، به انحراف‌های گوناگون، آلوده می‌شوند.
راهکارهای اصلاحی
الف)رسالت اصلی مسئولان فرهنگی، ایمنسازی افراد، بویژه جوانان و نوجوانان در برابر هجوم بیگانگان و افزایش قدرت مقاومت آنان است. ایمنسازی نیز تنها با برنامه ریزی هم‌آهنگ و درازمدت، برای فرهنگسازی دینی، گسترش شناخت معارف الهی و تنومند ساختن باورهای اصیل مذهبی در جامعه، میسر است که میتواند با گذشت زمان، افراد جامعه را به خودآگاهی و خودباوری برساند. به دیگر سخن، نوجوانان باید به گونه‌ای تربیت شوند که آگاهانه و با اختیار کامل، از آلودگی و گناه بپرهیزند. از برخوردهای فیزیکی و محدودیت آفرینی در استفاده از ماهواره و اینترنت و.... نیز تنها باید به عنوان برنامه تکمیلی و یکی از راههای ایمنسازی، بهره برد.
ب) اگر محدودیتآفرینی در استفاده از برنامههای ماهواره، بدون جایگزین کردن برنامههای سازنده و مورد علاقه جوانان باشد، به نتیجه نخواهد رسید و جوانان به انحراف‌ها و مشکلات دیگری دچار خواهند شد. بنابراین، با انتخاب برنامههای مناسب یا جایگزین کردن فعالیت‌های دیگر به جای تماشای برنامه های ویران‌گر ماهوارهای، می‌توان از پی‌آمدهای منفی آنها پیشگیری کرد.
ج) باید برای رشد فرهنگ اسلامی در جامعه، تلاش شود. در این راه، از روش‌های زیر می‌توان بهره گرفت: * عمل به ارزش‌های مکتبی و ملی از جانب مسئولان نظام * برداشتن محدودیت‌های غیرضروری در زمینه‌های گوناگون، تا آنجا که به رواج ضد ارزشها نیانجامد * تهیه فیلم‌هایی با موضوع‌های متناسب با تعلیم و تربیت اسلامی * ارایة برنامههای مناسب از تلویزیون * تهیةنوارهای ویدیویی مجاز و...
منبع: رسانه ایران
نتیجه گیری:
در این مقاله به موضوع و محتوای برنامه های ماهواره و سیاست ها و اهداف و تاثیرات آن از جنبه های منفی پرداخته شد و به نکات مهمی نیز اشاره شد .
شکل گیری جریان نواندیشی دینی نسلی متفاوت را در این حوزه تربیت خواهد کرد این جریان به سرعت در حال پیشروی است و به نظر می رسد رسانه ها بیش از اینکه بخواهند هویت مردم را تغییر دهند بر رفتار آنها تاثیر می گذارند .
در کشورهای توسعه نیافته فقدان سرمایه های اجتماعی را حلقه مفقود توسعه رشد اقتصادی دانسته اند. وجود سرمایه اجتماعی ساز و کاری برای ارتقای توسعه است و فقدان و فرسایش آن مانعی برای توسعه اجتماعی است. بنابراین در صورتی که دولت ها راه حلی برای این مسأله نداشته باشند و نیازهای مادی و معنوی مخاطبان خود را به نحوی پاسخگو نباشند؛ به ناچار دچار بحران هویت و مشروعیت خواهند شد . این طبیعی است که انسان امروزی پس از یک روز کاری طولانی و خسته کننده بخواهد برای حداقل زمانی پای برنامه های تلویزیون ملی خود بنشیند و به استراحت بپردازد کما اینکه بخواهد از وقایع و اوضاع حکومت خویش اطلاعات مفیدی کسب کند
پس برای به نقد کشیدن و رفع موقعیت های بغرنج و دغدغه های جوانان و مشکلات انسانی انتظار می رود که روشنفکران و صاحبنظران و کارشناسان با استفاده از تدابیر و سنجش علایق و نظرهای افراد جامعه، تغییری مثبت در وظایف و مسئولیت های رسانه ها بوجود آورند و این مهم را دریابند.
پیشنهادی که قابل ذکر است این است که صدا و سیمای جمهوری اسلامی با ارتقاء کیفیت و کمیت برنامه ها و با تفکیک آن طبق ساعات مناسب و برنامه ریزی صحیح، آگاه کردن افراد از سواد رسانه ای میزان اثرات رسانه ها را بر جامعه پذیری و رشد هویت اجتماعی در جهت آموزش و پرورش نیرویی مثبت و سازنده بکار گیرند تا بتوانیم با پیشرفت های بیشتر بر افتخارات ملت خود بیفزاییم.
با این توصیف می توان گفت گرچه ماهواره می تواند در هشیار کردن ، اطلاع رسانی و پیشرفت نقش مهمی داشته باشد ، اثرات و پیامدهای منفی نیز به جای می گذارد ؛ تا جایی که کشورهای مختلف برای این موضوع در حال چاره اندیشی هستند و هزینه های هنگفتی را صرف کاهش آسیب های ماهواره می کنند .
آنچه مسلم است هدف نهایی و پنهان همه شبکه های ماهواره ای بخصوص شبکه های فارسی زبان ، فروپاشی بنیان خانواده ها و عادی سازی بسیاری از گناهان است که لازمه مواجهه صحیح با آن هم ، تصمیم بجا و منطقی خانواده ها در استفاده از آن است . / جام
زیبا فرموده است رسول گرامی اسلام حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله :
«کیف بکم اذا رأیتم المنکر معروفا؛ چه می شود شما را، آن گاه که ناپسند را پسندیده می شمارید و بد را خوب می بینید».
نظرات برخی از مراجع:
استفاده از برنامههاى مفید و مشروع (مانند برنامههاى علمى و قرآنى) هر چند فى نفسه مانعى ندارد؛ ولى با توجه به اینکه برنامههایى که از طریق این دستگاه پخش مىشود غالباً در بردارنده آموزش افکار گمراه کننده و تحریف حقایق و برنامههاى لهو و فساد هستند، استفاده از ماهواره جایز نیست.
آیت اللّه خامنهاى، اجوبة، س 1183 و 1215
آیت اللّه مکارم، استفتاءات، ج 1، س 1609 و 829
به امید روزی که بتوانیم در این جنگ نرم با دشمن هم پیروز شویم و جوانهایمان از خواب غفلت بیدار شوند و چشم خود را به روی حقیقت باز کنند و همه ما به جای همگام بودن با قدمهای شیطانی ماهواره و نزدیک شدن به راه باطل گامی برداریم برای ظهور حضرت ولی عصر (عج )و جزء یاران حقیقی آن حضرت باشیم.
دانشگاه جامع علمی کاربردی
