پروبیوتیک
- توضیحات
-
منتشر شده در پنج شنبه, 17 اسفند 1391 12:17
-
نوشته شده توسط زهرا رحمانی
-
بازدید: 3597
به نام خدااوند مهربان
شرکت تک ژن زیست، شركتي دانش بنیان با هدف ارائه دانش فنی، مشاوره و فراهم آوردن مواد اولیه به منظور تولید انواع محصولات پروبيوتيك ، پری بیوتیک و غذاهای فراسودمند است. اين شرکت پس از سال‌ها تلاش و با به کارگیری نيروهاي متخصص و تجهيزات پيشرفته، داراي ثبت 10 اختراع در زمینه پروبیوتیکها و غذاهای فراسودمند بوده و برای اولین بار در ایران شرایطی را فراهم آورده تا با ارائه ملزومات، گامی در جهت تولید صنعتی پروبيوتيك‌ها و غذاهای فراسودمند و در نتيجه ارتقاء سلامت
جامعه برداشته شود. هدف اصلي اين شركت توليد محصولاتي قابل رقابت با نمونه‌هاي مشابه خارجي است كه با كيفيت و قيمت مناسب در اختيار مشتريان قرار‌گيرد. محصولات توليدي اين شركت گستره‌اي از انواع پروبيوتيك‌های لبنی و غير لبني،پروبیوتیک‌های دامي، غذاهای فراسودمند، پری بیوتیک‌ها را در بر مي‌گيرد . بخش تحقيق و توسعه (
R&D) شركت تك ژن زيست در نظر دارد با تكيه بر نيازمندي‌هاي جامعه كنوني، محصولاتي با كيفيت برتر را در اختيار مشتريان قرار دهد از اين رو مشاركت و نظرات شما، مي‌تواند ما را به عنوان نخستين شركت توليدي پروبيوتيك‌ها و غذاهاي فراسودمند در خاورميانه ياري دهد.
برخی از خواص پروبیوتیک :
*تقویت سیستم ایمنی
*پیشگیری ار بیماریهای گوارشی
*ممانعت از رشد می
کروبهای بیماری زا در روده
*تامین ویتامینها و مواد مغذی
*کمک به جذب غذا
*دفع مواد سرطانزا
* کاهش کلسترول خون
تاریخچه پیدایش فرآورده های پروبیوتیک
پروبیوتیکها
میکروارگانیسمهایی هستند که برای کمک به سلامتی گوارش طراحی شده‌اند. تولیدکنندگان در حال حاضر آنها را فراورده‌های غذایی مختلف از ماست گرفته تا شیرینی‌ها وارد میکنند. با وجودی که بررسی‌ها نشان داده‌اند که پروبیوتیکها ممکن است به افراد مبتلا به مجموعه‌ای از عوارض گوارشی کمک کنند، سودمندی آنها در افراد دچار نقص ایمنی شدید دستگاه ایمنی ثابت نشده است.
میکرو ارگانیسم های(باکتری ومخمر)زنده و فعالی که با استقراردر بخش های مختلف بدن(اساساروده )به تعداد مناسب با فعالیت زیستی خود عمدتا از طریق حفظ وبهبود توازن فلور میکروبی روده میان میکروارگانیسم های سودمند و زیان بخش ، دربردارنده خواص سلامت بخش برای میزبان هستند.واژه پروبیوتیک در زبان لاتین به معنای حیات بخش است و از نظرمفهوم در مقابل واژه آنتی بیوتیک به معنای ضد حیات قرار دارد.
پروبیوتیک ها میکروارگانیزم های زنده و غیر بیماریزای موجود در بعضی غذاها هستند که وقتی در مقادیر کافی وارد بدن شوند تاثیر مثبتی بر سلامت میزبان می گذارند. این فراورده ها برای اولین بار توسط یک دانشمند روسی به نامMetchnikoff،دراوایل قرن بیستم مطرح گردید ، او معتقد بود این امکان وجود دارد که فلور میکروبی روده را با تجویز میکروبهای شناخته شده ی مفید در مقابل میکروبهای مضرتقویت و مورد حمایت قرار داد ، او مشاهده کرد که دهقانان بلغاری با مصرف ماست محلی خودشان عمر طولانی تری دارند. اگرچه نظریه این دانشمند روسی کاملا مرتبط با باکتریهای مولد اسید لاکتیک بود ولی بزودی تحقیقات دیگر دانشمندان در این زمینه برروی باکتریهای مولد اسید لاکتیک روده متمرکز شد. یکی از دانشمندان Henbergبود که پیشنهاد تولید ماست فرآوری شده (Reform yogurt) را از لاکتو باسیلوس اسیدوفیلوس روده ای داد سپس این نوع ماست در دهه ۸۰ میلادی در آلمان و بعضی کشورهای اروپایی با نام ماست ملایم (mildyogurt )تولید شد. درسال ۱۹۳۰ میلادی Minoru shirota پزشک ژاپنی این تئوری را مطرح کرد که بالانس میکروبی مناسب در روده میتواند از ابتلا به بیماری جلوگیری کند و عدم تعادل فلور میکروبی روده عامل ایجاد بیماریهای مختلف از جمله اسهال ، التهاب روده و معده، یبوست سندرم روده تحریک پذیر ، بیماری کرون، التهاب کولون ، آلرژی ناشی از غذا و بعضی از سرطانها می باشد برعکس
فلور متعادل روده از طریق رقابت باکتریهای بیماریزا را از روده خارج و سیستم ایمنی را تحریک کرده و مواد مغذی و حیاتی مانند اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه، ویتامینها، اسید های آمینه آرژنین ، سیستئین و گلوتامین ، فاکتورهای رشد و آنتی اکسیدانهای مختلف تولید می کنند.مطالعات نشان می دهد که مصرف پروبیوتیکها سبب افزایش بعضی از انواع میکرو فلور روده می شوند ولی شمارش کلی باکتریها در روده افزایش نمی یابد در سال ۱۹۸۹ فولر، پروبیوتیک ها را مکمل های غذایی نامید. روند مصرف غذاهای پروبیوتیک در اروپا، آسیا و شمال آمریکا به تدریج افزایش پیدا کرده و امروز در بیشترسوپرمارکتهای سراسر جهان این مواد غذایی عرضه می گردد.
در این راستا :
انجمن پروبیوتیک و غذاهای فراسودمند ایران از سال 1389 آغاز به کار نمود.این انجمن از کمیته های تخصصی مالی و اداری، انتشارات، اجرایی، اطلاع رسانی، روابط عمومی ،روابط بین الملل، تولید وتجاری سازی، آموزش و ارتباط با اعضا، پژوهش و فناوری و قوانین و مقررات تشکیل شده است.که هریک از این کمیته ها برنامه های استراتژیک و اهداف کوتاه و بلند مدت خودر را در راستای اهداف کلی انجمن و در جهت ارتقا و پیشرفت هرچه بیشتر آن دنبال می کنند. انجمن پروبیوتیک و غذاهای فراسودمند ایران به همراهی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی اولین همایش ملی پروبیوتیک و غذاهای فراسودمند را در اردیبهشت ماه سال 1389برگزار نمود و امسال نیز قصد دارد تا دومین همایش ملی پروبیوتیک و غذاهای فراسودمند با شعار از آزمایشگاه تا بازار را در اواخر آبان ماه برگزار نماید.این همایش بر محورهای زیر استوار است:
1- اثرات سلامت بخش پروبیوتیک و غذاهای فراسودمند
2- نقش پروبیوتیکها در صنایع دام و طیور و آبزیان
3- جداسازی، شناسایی و تولید پروبیوتیکها و تركيبات فراسودمند
4- تکنولوژی تولید فرآورده هاي پروبیوتیک در محصولات لبني، كنسروي، دارويي و ...
5- نقش اقتصادی پروبیوتیک و غذاهای فراسودمند
6- ارزیابی ایمنی و اخلاقي پروبیوتیک و غذاهای فراسودمند
7- استفاده از فناوري‌هاي نو در توليد پروبيوتيك‌ها و غذاهاي فراسودمند
امید است با اتکال به ایزد منان این انجمن بتواند در برگزاری همایش و همچنین سایر فعالیت های انجمن در جهت معرفی و بهره گیری از این محصولات فراویژه گامی موثر بردارد.
انواع میکروارگانیسم های پروبیوتیک
معمولی ترین میکروارگانیسمهای پروبیوتیک به سه گروه باکتریها، قارچها و مخمرها تقسیم می شوند. بعضی از این میکروارگانیسم ها سویه های انتخابی باکتریهای لاکتوباسیلوس و بیفیدو باکتریوم هستند گرچه سویه های انتروکوکوس و استرپتوکوکوس و ایکولای نیز برای این منظور استفاده می شوند.
از مخمرها ساکارومایسس سرویزیه، ساکارومایسس بولاری وکاندیدا اینتولایس را می توان نام برد. اکثر باکتریهای لاکتوباسیلوس و بیفیدو باکتریوم بی خطر تشخیص داده شده اند اگرچه بجز استرپتوکوکوس و انتروکوکوس سایر باکتریهای مولد اسید لاکتیک بندرت برای انسان وحیوان بیماریزا هستند و کاربرد آنها ازدیرباز در تهیه محصولات غذایی بدون ایجاد اثرات سوء به اثبات رسیده اند .
قارچ ساکارومایسس بولاری که از میوهای به نام لیچی به دست می آید نیز به عنوان یک پروبیوتیک مورد توجه است،این قارچ در دستگاه گوارش انسان وجود ندارد ولی می تواند دردمای بدن انسان رشد کند و به آنتیبیوتیک ها نیز مقاوم است.
از طرف دیگر، پروبیوتیکها ممکن است به درمان افراد مبتلا به این بیماریهای گوارشی کمک کنند:
* سندروم روده تحریک‌پذیر (IBS)
* بیماری روده تحریک‌پذیر (IBD)
* اسهال ناشی از عفونت با ویروس، باکتری یا انگل
* اسهال ناشی از مصرف آنتیبیوتیکها
معجزه ای به نام فرآورده های غذایی پروبیوتیک
امروزه ، مقبولیت و مصرف فرآورده های پروبیوتیک در کشورهای جهان به ویژه اروپا، ایالات متحده و ژاپن رواج چشمگیر یافته است، طوری که بیش از ۹۰ فرآورده غذایی
پروبیوتیک حاوی لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس و بیفیدوباکتریوم ها در سرتاسرجهان تولید می شود،بیش از ۵۳ فرآورده لبنی پروبیوتیک درژاپن به مصرف می رسد. بیشتر ماست های تولید شده در بازارهای آمریکا پس از دهه ۱۹۷۰ حاوی باکتری.اسیدوفیلوس هستند. در کشورهای اروپایی همچون فرانسه ، آلمان وسوئد فرآورده های تخمیری پروبیوتیک حدود ۲۵ درصد از کل فرآورده های تخمیری راشامل می شوند. بیش از ۴۵ کارخانه لبنی در اروپا ، فقط به تولیدفرآورده های پروبیوتیک بیفیدو-اسیدوفیلوس می پردازند، حدود ۴۳ فرآورده تخمیری پروبیوتیک خنک شده در انگلستان به فروش می رسد و فرآورده های پروبیوتیک فراوانی نظیرشیرهای تخمیری ، پنیرهای نرم ، فرآورده های غیرلبنی با پایه سویا و معلقه های تغلیظ شده میکروبی در بازارهای انگلستان موجود است در بسیاری از کشورهای اروپایی، آفریقای شمالی و آسیایی انواع گوناگونی از فرآورده های پروبیوتیک شامل شیرهای تخمیری ، شیرهای تازه، ماست، دسرهای منجمد و پنیر در حال تولید و مصرف است. در سه دهه گذشته ، فرآورده های تجاری پروبیوتیک عرضه شده به بازار جهانی ازرشد جهشی برخوردار بوده اند . در
آمریکای شمالی ، محبوبیت شیرهای تخمیری پروبیوتیک کمتر از کشورهای اروپایی است از این رو سایر فرآورده های لبنی مانند پنیر و یا فرآورده های غیر لبنی پروبیوتیک به طور فزاینده موضوع پژوهش و تولید قرار گرفته است . دراروپا ماست پروبیوتیک پرطرفدارترین فرآورده پروبیوتیک است . فرآورده های غذایی پروبیوتیک به منظور درمان عفونت های روده ای به ویژه اسهال و عفونت های باکتریایی و مخمری دستگاه تناسلی تولید شده اند. بنابراین علاوه بر معرفی غذاهای پروبیوتیک به عنوان غذاهای مفید ، فرهنگ سازی و ایجاد یک طرز فکر نوین در درک این مطلب که فرآورده های پروبیوتیک قرص و کپسول نبوده بلکه جزئی از سبد غذایی روزانه خانوار به شمار می آیند بسیار ضروری است.
پری بیوتیک ها
ترکیبات هضم ناپذیر یا هضم پذیراندکه در برابر آنزیم های گوارشی بدن انسان هستند که رشد و فعالیت میکروارگانیسم های پروبیوتیک را به طور انتخابی تحریک می کنند ازجمله این ترکیبات می توان به فروکتوالیگوساکاریدها مانند اینولین اشاره کرد.
سن بیوتیک ها
فرآورده هایی که به طور توام دارای پروبیوتیک ها و پری بیوتیک ها هستند . کاربرد توام دو عامل یاد شده با هدف ایجاد هم افزایی در اثرات سلامت بخش آن ها صورت می گیرد.
الزامات میکروارگانیسم های پروبیوتیک
* میکروارگانیسم های پروبیوتیک بایستی غیر بیماریزا باشند.
* میکروارگانیسمهای پروبیوتیک بایستی توانایی انتقال ژنهای مقاومت آنتی بیوتیک را نداشته باشند.
*میکروارگانیسمهای پروبیوتیک بایستی توانایی مقاومت در برابر اسید معده،آنزیمهای گوارشی راداشته باشند.
* میکروارگانیسمهای پروبیوتیک باید توانایی مقابله با عوامل بیماریزا را داشته باشند.
* میکروارگانیسم های پروبیوتیک باید توانایی چسبیدن به دیواره روده را داشته باشند.
بعضی از خواص پروبیوتیک ها نقش مهمی در تکنولوژی تولید را دارند. از جمله آنها دارا بودن خواص حسی مناسب، فعالیت تخمیری، ماندگاری مناسب در شرایط سرما-خشکی وافشان – خشکی ، رشد و ماندگاری مناسب محصولات غذایی، مقاومت دربرابر فاژها و ماندگاری مناسب در دوره ذخیره مواد غذایی می باشند.
پروبیوتیک ها چگونه عمل میکنند ؟ ؟ ؟
اثرات فیزیولوژیک مرتبط با مصرف پروبیوتیک ها شامل کاهش PH روده، تولید بعضی آنزیمهای گوارشی و ویتامینها ، تولید مواد ضد باکتریهایی مثل اسیدهای آلی ، باکتریوسین ها ، پراکسید هیدروژن ، دی استیل،استالدهید، لاکتو پراکسیداز ، بازسازی فلور میکروبی روده پس از آنتی بیوتیک درمانی ورادیودرمانی، کاهش کلسترول خون،تحریک سیستم ایمنی،مهار عفونتهای باکتریایی، دفع مواد سرطانزا ، بهبود جذب کلسیم و کاهش فعالیت آنزیم های مدفوعی می باشد.
اثرات پروبیوتیک ها بر سلامتی انسان
باکتریهای پروبیوتیک با حفظ فلور میکرو فلور طبیعی روده و کنترل میکروارگانیسمهای بیماریزا سبب کاهش خطر ابتلا به بیماریهای ناشی از مصرف مواد غذایی می شوند. از جمله می توان به اثرات درمانی ذیل اشاره کرد :
* درمان سرطان
پروبیوتیک ها از طریق کاهش غلظت مدفوعی آنزیمها و نمکهای صفراوی و کاهش جذب موتاژنهای مضر که عامل سرطان کولون هستند،نقش موثری در پیشگیری از بیماری ایفا می کنند ، به طور طبیعی روده از طریق آنزیمهای Glycosidase.B - g l u c u r o n i d a s e . N i t r o r e d u c t a s e و Azoreductase پیش سرطانزاهارا به سرطانزاهای فعال تبدیل می کند .پروبیوتیکها به خصوص لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس و لاکتوباسیلوس کازئی سبب کاهش فعالیت این آنزیمها می شوند Bifidobacterium. infantis با تحریک سیستم ایمنی میزبان توانایی سرکوب تومورهارادارند.
* تقویت سیستم ایمنی
پروبیوتیک ها از طریق افزایش و تولید A ایمونوگلوبین ترشحی سیتوکنین ها سبب تحریک سیستم ایمنی می شوند همچنین از طریق افزایش فاگوسیتوز پاتوژنها، سیستم ایمنی غیر اختصاصی را تحریک وتقویت می کنند. از مزایای پروبیوتیکها در تحریک سیستم ایمنی ، عدم ایجاد التهاب می باشد .
* کاهش کلسترول
مصرف محصولات تخمیری لبنیات وپروبیوتیک ها سبب کاهش چربی خون می شود با مصرف این مواد اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه تولید می شود که سنتز کلسترول را در کبد متوقف وسبب حرکت کلسترول پلاسما به کبدمی شود همچنین باکتریها از طریق ممانعت اتصال کلسترول به نمکهای صفراوی از جذب آن جلوگیری میکنند.
* درمان بیماریهای کبدی
پروبیوتیک ها در پیشگیری و درمان بیماریهای کبدی نیز نقش موثری دارند . پروبیوتیک ها از طریق کاهش فعالیت اوره آزباکتریایی سبب کاهش آمونیاک در سیستم پورتال می شوند و کاهش PH همچنین با کاهش نفوذپذیری روده از جذب
آمونیاک می کاهند . افزایش آمونیاک خون در بعضی از بیماری های کبدی نارسایی کبد، مسمومیت با اوره رخ میدهد و منجر به ضایعات مغزی و عصبی در بیمار می شود . پروبیوتیک ها از جذب سموم جلوگیری کرده و باکاهش جذب آمونیاک و سموم سبب کاهش التهاب و استرس اکسیداتیوشده در نتیجه به درمان و پیشگیری از بیماریهای کبدی کمک می کند.
* درمان بیماریهای زنان، معده وفشار خون
پروبیوتیک ها در پیشگیری ودرمان بیماریهای زنان بسیار مفیدهستند. باکتریهای پروبیوتیک به سلولهای اپتلیوم واژن متصل شده و به عنوان سدی از کلونیزه شدن
باکتریهای بیماریزا جلوگیری میکنند.و پروبیوتیک ها همچنین رشد Helicobacter pylorرا متوقف کرده و از اتصال آن به سلولهای اپیتلیال معده جلوگیری می کنند. باکتریهای پروبیوتیک از طریق عمل پروتئولیک روی کازئین شیر که هنگام تخمیر شیر صورت می گیرد پپتیدهای بیواکتیوی تولید میکنند که قادر به کاهش فشار خون می باشد.
نکاتی که در تولید پروبیوتیک ها بایستی در نظر گرفت :
سویه های میکروارگانیسمهایی که تحت عنوان پروبیوتیک در صنایع غذایی کاربرد دارند باید به اسید و صفرا مقاوم باشند در حالیکه لاکتو باسیلوس دلبروکی و استرپتوکوکوس ترموفیلوس در ماست اغلب تا رسیدن به روده زنده نمی مانند. برای رفع این مشکل می توان به جای استفاده از محصولات تخمیری، پروبیوتیک مذکور را در قالب دارو یا مکمل های دارویی با پوشش ژل ماتریکس وکپسولهای پوششدار از معده عبور دادو به روده رساند.پروبیوتیک ها باید قادر باشند درفلور دستگاه گوارش فعال
بمانند و ازطول عمر زیادی نیز برخوردار نباشند. در ضمن با باکتیهای بیماریزا مبارزه کنند و برای ایمنی انسان نیز بی خطرباشند.
ویژگیهای فرآورده های پروبیوتیک
برای حفظ جمعیت میکروبی مفیددر دستگاه گوارش تعداد باکتریها در محصول پروبیوتیک باید حداقل cfu/ml106 باشد و حفظ پایداری ژنتیکی و فیزیکی آنها هنگام تولید و نگهداری تا مرحله فروش به مشتری توسط تولید کننده تضمین شود. حفظ بو وطعم محصولات پروبیوتیک بسیار مهم است و این باکتریها نباید اسیدیته محصول را
بیش از حد افزایش دهند.دستیابی به روش های شناخت روشن و غیرمبهم سویه های پروبیوتیک بسیار مهم است.
نگهداری در محیط خنک،میزان اطمینان از پایداری و تعداد مناسب باکتریها در محصول را بالا می برد. از آنجا که زیستگاه طبیعی این باکتریها روده است، میزان اکسیژن ،پتانسیل اکسیداسیون و احیاء و فعالیت آبی محیط بایستی مد نظر باشد.از آنجا که باکتریهای فعال به شدت با محیط اطراف خود واکنش میدهند واجزا محیط را به محصولات متابولیکی تبدیل می کنند ، ترکب شیمیایی لبنیات حاوی پروبیوتیک در فعالیت متابولیکی پروبیوتیک ها اهمیت بسیار دارد.
نوع و میزان کربوهیدراتهای دردسترس ،درجه هیدرولیز پروتئینهای شیر و ترکیب و درجه هیدرولیز چربیهابسیار مهم است به عبارت دیگر خواص پروتئولیتیک و لیپولیتیک پروبیوتیکها در میزان تخریب چربیها وپروتئینهای محصول مهم است.اثرات متقابل باکتریهای استارتر در تهیه محصولات حائز اهمیت است.
باکتریها در فازرشد لگاریتمی نسبت به فاز سکون به استرسهای محیطی حساس تر هستند. همچنین فاکتورهای محیطی که سبب انتقال باکتری از فاز رشد لگاریتمی به
فاز سکون می شوند در بقا باکتری در این فاز تاثیر بسزایی دارند. با عرضه محصولات پروبیوتیک در بازار مصرف کنندگان انتظار دارند تا با مصرف این محصولات به اثرات مفید ادعا شده درمورد آنها دست یابند برای این کار در ابتدا باکتریها بایستی تا پایان اثرات متقابل سینرژیستی پروبیوتیک ها با سایر باکتریهای استارتر بایستی مدنظر قرار گیرد برای مثال استرپتوکوکوس ترموفیلوس و لاکتوباسیلوس دلبروکی اثرات سینرژیستی دارند. این اثر درافزایش تعداد میکروبهای محیط وافزایش اسیدیته محیط دیده می شود.شدت واکنش بین پروبیوتیکها ، محیط و سایر میکروبهای استارتربستگی به زمانی دارد که پروبیوتیک به محیط افزوده می شود. برای مثال اگرمیکروارگانیسم هنگام تخمیر یا بعد ازآن اضافه شود و یا افزودن پروبیوتیکها قبل یا بعد از چرخه سرمایی۸درجه سانتیگراد اثرات متفاوتی مشاهده می شود.
افزایش زمان نگهداری محصول در انبار بر میزان واکنشها می افزاید. همچنین پروسه نگهداری در سرما ، واکنشها را درحداقل ممکن نگه می دارد و برعکس هرگونه اختلال
در دمای مناسب سبب افزایش شدت واکنشها می شود.همانطور که می دانیم مراحل زندگی باکتریها شامل مراحل تاخیر ، رشد لگاریتمی ، سکون و مرگ است.اینکه
پروبیوتیک ها در کدام مرحله از رشدبه محیط افزوده شوند اهمیت دارند.به عبارت دیگر شرایط فیزیولوژیکی آنها اهمیت بسیاری دارد. تاریخ انقضای محصول در آن زنده بمانند و در ضمن پس از مصرف با عبور ازروده به تعداد کافی به قسمت انتهای روده بزرگ رسیده و در آنجا مستقر شوند. سویه های مختلف پروبیوتیک با مکانیسمهای مختلف اثرات متفاوتی در ارگانهای بدن در جهت پیشگیری یا درمان بیماریها می گذارند. برای مثال لاکتو باسیلوس اسیدوفیلوس و لاکتو باسیلوس کازئی سبب کاهش فعالیت آنزیمهای مدفوعی می شوند در حالیکه B. infantis با تحریک سیستم ایمنی توانایی سرکوب تومورها را دارند بنابراین در درمانهای خاص که نیاز به استفاده از
پروبیوتیکها وجود دارد استفاده از سویه مناسب ضروری است
پروبيوتيک، محصول رفاقت باکتري و انسان
بشر اشرف مخلوقات است و از همه موجودات مسخر او که بگذريم، حکايت تسخير دنياي ميکروب‌ها توسط اين اشرف مخلوقات، حکايت ديگري است. به موازات اينکه در طول چند قرن اخير، پاي ميکروارگانيسم‌ها- جانداران بسيار کوچک- به حوزه علوم
پزشکي و زيستي، صنايع، معدن، نفت و محيط زيست باز شده است و گذر اين موجودات به علوم و صنايع غذايي نيز افتاده است. دانش پروبيوتيک، حوزه نسبتاً جديدي است که در آن ميکروب‌ها به خدمتگزاري انسان، آستين بالا زده‌اند...
شايد عجيب باشد اما واقعيت اين است که همه باکتري‌ها بد نيستند. ممکن است گاهي در مورد عفونت‌ها و بيماري‌هاي باکتريايي شنيده باشيد، باکتري‌هايي مثل ليستريا، سالمونلا و کلستريديوم که هر کدام موجب بيماري‌هاي وحشتناکي مي‌شوند. اما بسياري ديگر از خانواده‌هاي باکتريايي نه تنها هيچ ضرري ندارند بلکه گاهاً مفيد نيز هستند. لاکتوباسيل‌ها و بيفيدوباکتريوم‌ها از جمله اين باکتري‌هاي مفيد‌ند.
ايليا ايليچ مچنيکف يا همان الي مچنيکف، دانشمند روسي و برنده نوبل معمولاً به عنوان اولين فرد مطرح کننده اثرات پروبيوتيک‌ها و در واقع پدر دانش پروبيوتيک در نظر گرفته مي‌شود. البته واژه پروبيوتيک تا سال 1965 يعني تا 49 سال بعد از مرگ مچنيکف هرگز به کار برده نشد. او کتابي تحت عنوان «زندگي طولاني» نگاشت و در آن
اين فرضيه را مطرح کرد که يک‌سري باکتري‌هاي روده‌اي با توليد مواد سمي مظنون اصلي فرآيند پيري در انسان هستند. او معتقد بود جمعيت باکتريايي مقيم روده بزرگ
انسان يک‌سري مواد سمي توليد مي‌کنند که بر سيستم عصبي و عروقي ميزبان تأثيرگذار است و در ضمن جذب و گردش اين مواد در جريان گردش خون بر روند پيري نقش دارد. پيشنهاد اوليه او عجيب بود: حذف و برداشت روده بزرگ! سپس طي فرضيه‌اي ديگر که بار دراماتيکي کمتري داشت و قابل قبول‌تر بود، مدعي شد که با جايگزيني خوراکي جمعيت‌هاي مفيدتر باکتريايي از جمله انواع تخميرگر به جاي باکتري‌هاي مشکل آفرين روده‌اي مي‌توان سلامت و تعادل محيط گوارشي را تأمين کرد. او با دقت در اثر باکتري‌هاي مولد اسيد لاکتيک در حفاظت شير از فساد به اين نتيجه رسيده بود. مچنيکف در سال 1908 مدعي نوعي ارتباط بين مصرف منظم فرآورده‌هاي تخميري شير و سلامت و طول عمر جمعيت‌هاي بومي اروپاي شرقي به‌ويژه بلغارها شد. هر چند که امروزه کارهاي آماري اين دانشمند بنابه دلايلي قابل استناد نيست اما نمي‌توان از نقش غيرقابل انکار او در دانش بهره‌گيري از باکتري‌هاي مفيد در غذا صرف نظر کرد.
واژه پروبيوتيک به معني زندگي بخش از سال 1965 مطرح شد. تعاريف گوناگوني براي آن مطرح بود تا اينکه سازمان جهاني غذا و کشاورزي (FAO) و سازمان بهداشت جهاني (WHO) در سال 2001 به يک تعريف مشترک رسيدند.«پروبيوتيک‌ها ميکروارگانيسم‌هاي زنده‌اي هستند که تجويز مقادير کافي آن موجب بروز اثرات مفيد بر سلامت ميزبان خواهد بود.» اين ميکروارگانيسم‌ها نه تنها بيماري‌زا نيستند بلکه اصولاً بدن را به سمت بيماري نمي‌برند. اين موجودات مي‌توانند شامل جنس‌هاي مختلفي از باکتري‌ها و حتي مخمرهايي مانند ساکارومايسس باشند.
سلامت + پروبيوتيک
بيماري‌هاي اسهالي
يکي از موکدترين اثرات پروبيوتيک‌ها پيشگيري و تخفيف علايم بيماري‌هاي اسهالي است. در سال‌هاي اخير پزشکان در اروپا بعد از دوره‌هاي آنتي‌بيوتيک درماني، بيماران را به مصرف انواع پروبيوتيک‌ها ترغيب مي‌کنند. آنتي‌بيوتيک‌ها در کنار باکتري‌هاي بيماري‌زا، ميکروارگانيسم‌هاي مفيد بدن و به ويژه روده را نيز از بين مي‌برند. در نتيجه موقعيتي فراهم مي‌شود تا انواع بيماري‌زا فرصت طلبانه در مخاط روده ساکن و تکثير
شوند. کلستريديوم ديفيسل از جمله عوامل اصلي اسهال وابسته به آنتي‌بيوتيک درماني است که با استفاده از وضعيت بي‌تعادل ميکروبي روده، ازدياد پيدا کرده و علايم خود را بروز مي‌دهد. مصرف منظم پروبيوتيک در برخي از اين‌گونه موارد مي‌تواند پيشگيرانه و مفيد باشد. همچنين پروبيوتيک‌هاي خانواده لاکتو باسيل ظاهراً در مهار انواعي از اسهال کودکان و نوزادان از جمله اسهال‌هاي حاد يا مقاوم به درمان موفق بوده است. پروبيوتيک‌ها درکنترل اسهال‌هاي روتاويروسي کودکان و اسهال مسافران نيز مورد ارزيابي قرار گرفته‌اند.
عدم تحمل لاکتوز
عدم تحمل لاکتوز وقتي روي مي‌دهد که بنابر اختلالاتي، روده کوچک قادر به توليد کافي آنزيم لاکتاز براي شکستن لاکتوز شير و محصولات لبني به واحد‌هاي ساده‌تر نباشد. وقتي لاکتوز هضم نشود، مي‌تواند به نفخ و درد‌هاي شکمي و اسهال بينجامد. جالب است که توانايي هضم و جذب لاکتوز با افزايش سن به طور طبيعي کاهش مي‌يابد و 75 درصد افراد بزرگسال درجاتي از تحمل نداشتن لاکتوز را نشان مي‌دهند. مطالعات تأکيد دارند که مصرف ماست و محصولات پروبيوتيک مي‌توانند روند هضم لاکتوز را بهبود بخشيده و علايم تحمل نداشتن را کاهش دهند. آنزيم لاکتاز باکتري‌هاي فرآورده‌هاي تخميري شير به واسطه تأثير املاح صفراوي در روده کوچک بر اين باکتري‌ها، آزاد شده و موجب تسهيل هضم قند شير مي‌شود.
بيماري‌هاي قلبي عروقي
درصد بالايي از مردم جهان دچار افزايش سطح کلسترول خون يا‌هايپرکلسترولمي هستند و اين به تنهايي مي‌تواند يکي از عوامل مستعد کننده افراد براي ابتلا به بيماري‌هاي قلبي عروقي و به خصوص تصلب شرايين باشد. پيشنهاد شده است که مصرف مواد غذايي پروبيوتيکي و به خصوص لبنيات پروبيوتيکي ممکن است در کاهش سطح کلسترول خون موثر باشد و اين مي‌تواند ناشي از مهار نسبي جذب کلسترول در روده متعاقب مصرف اين فرآورده‌ها باشد.
بيماري‌هاي التهابي روده (ibd) و سندرم روده تحريک‌پذير(ibs)
کوليت اولسروز و بيماري کرون دو بيماري التهابي شايع است. چند کارآزمايي باليني تأثير نسبي پروبيوتيک‌هاي اختصاصي بر تخفيف عوارض ibd را نشان داده است. طي
يک مطالعه باليني در ژاپن اثرات مطلوب مصرف يک ساله فرآورده‌هاي تخميري شير بر کوليت اولسروز ارزيابي و تأييد شد.
سندرم روده تحريک پذير يا ibs يک بيماري مزمن روده‌اي است که با شکم درد، نفخ، يبوست و اسهال همراه مي‌شود. زنان بيشتر ازمردان به اين عارضه دچار مي‌شوند. اصلي‌ترين عامل اين بيماري احتمالاً بر هم خوردن تعادل ميکروبي روده است. کارهاي
باليني کافي براي سنجش سودمندي پروبيوتيک‌ها در اين بيماري صورت نگرفته است اما جديداً شواهدي بر اثرات مثبت اين ميکروارگانيسم‌هاي مفيد ارايه شده است.
آسم وآلرژي
در سال‌هاي اخير شيوع آسم و ساير آلرژي‌ها بين کودکان در ايالات متحده و اروپا افزايش يافته است. با توجه به افزايش ميزان نگه‌داري حيوانات خانگي، مصرف انواع غذاهاي صنعتي و فرآوري شده و آلودگي هوا اين نتيجه عجيبي نيست. تحت کنترل قرار دادن کودکان و نوزادان در معرض انواع مواد آلرژن و ميکروب‌ها يکي از روش‌هاي موثر جلوگيري از اين بيماري‌ها است و پروبيوتيک‌ها قادرند با مقابله با اين ارگانيسم‌ها به سد دفاعي ايمني بدن در مقابل انواع آلرژي‌ها و آسم ياري برسانند.
بيماري‌هاي کودکان
نشان داده شده است که مصرف خوراکي پروبيوتيک‌ها بروز شدت التهاب نکروزي روده (nec) در نوزادان کم‌وزن را کاهش مي‌دهد. اين بيماري واکنش‌هاي شديد التهابي است که با عدم توانايي در شکستن مواد واسطه التهابي مثل سيتوکين‌ها همراه است. ديگر مطالعات حاکي از تأثير مصرف منظم باکتري‌هاي مفيد در انواع آلرژي‌هاي کودکان است. همچنين تجويز مخمر ساکارومايسس عوارض ناشي از آنتي‌بيوتيک درماني در کودکان را تخفيف مي‌دهد. البته تجويز پروبيوتيک‌ها در کودکان از حساسيت بيشتري برخوردار بوده و نياز به مشاوره با متخصصان امر دارد.
منشأ پروبيوتيک‌ها چيست؟
* گونه‌هاي پروبيوتيکي از منابع مختلفي جدا شده‌اند. بعضي گونه‌ها از محصولات لبني تخميري، شير مادر قابل جدا سازي هستند. ساکارومايسس بولاردي نوعي مخمر است که در حيوانات يافت مي‌شود. بايد بدانيم که در بازار مواد غذايي فعلاً نمونه اصلاح ژنتيکي شده‌اي از پروبيوتيک‌ها عرضه نشده است.
آيا پروبيوتيک‌ها ترکيبات سالمي هستند؟
- مشابه ساير باکتري‌هاي تخميرگر شواهد زيادي مبني بر سلامت و ايمني ميکروارگانيسم‌هايي نظير لاکتو باسيل‌ها و بيفيدو باکتريوم وجود دارد. البته انتخاب و تجويز ميکروب‌هاي فرصت‌طلبي مثل انترو کوک‌ها، در مورد افرادي با نقص سيستم
ايمني مي‌تواند مشکلاتي در پي داشته باشد. اما در کل موضوعات ايمني در انواع رايج، نگران کننده نيست.
چه مقدار پروبيوتيک براي مصرف توصيه مي‌شود؟
- به اين منظور بهتر است به آزمايش‌هاي باليني موفق مراجعه کنيد. مقادير مختلفي از انواع پروبيوتيک‌ها در آزمايش‌هاي مختلف استفاده شده است و کارايي خود را نشان داده‌اند و در اين مورد فعلاً هيچ استاندارد يکپارچه‌اي وجود ندارد. برخي گونه‌هاي باکتريايي در دوزي معادل 100 ميليون در روز موثر واقع مي‌شود و برخي ديگر در دوزهاي خيلي بالاتر. طبق توصيه فائو، روزانه بايد 108 تا 109 باکتري پروبيوتيک براي اثربخشي دريافت شود؛ مثلا اگر يک ترکيب داراي 105 باکتري باشد بايستي روزانه
1000cc از آن را مصرف کرد و اگر ترکيب ديگري 106 باکتري داشته باشد روزانه بايد 100cc از آن را مصرف کرد.
پروبيوتيک‌ها چگونه بايد مصرف شوند؟
- بهترين شيوه مصرف پروبيوتيک‌ها روش خوراکي است. پس اين ميکروب‌ها را بايد از طريق غذاهاي محبوب و دوست داشتني از جمله محصولات لبني و فيبرهاي غذايي استفاده کرد. از آنجايي که اين ارگانيسم‌ها در سيستم گوارشي ما به طور طبيعي زياد نيست، آيا روشي وجود دارد که با تغيير رژيم غذايي آنها را در محيط روده حفظ کنيم؟
- موادي در رژيم غذايي وجود دارد که مي‌تواند بر باکتري‌هاي داخل روده‌اي تأثيرگذار باشد اما تا حال هيچ روش مستند تغذيه‌اي در حفظ يا افزايش ماندگاري يک پروبيوتيک در روده ارايه نشده است و تنها روش حفظ اثر يک پروبيوتيک، مصرف مداوم و منظم آن است
آگاهی روزافزون در مورد ارتباط بین رژیم غذایی و سلامت موجب افزایش رویکرد و توجه به غذاهای ویژه با خواص مطلوب شده است. پروبیوتیکها و پره بیوتیک‌ها ترکیباتی هستند که در غذاهای فراسودمند یا عملگرا مورد استفاده قرار می‌گیرند و
به واسطه برهمکنش‌ها و مکانیسمهای خاص با سیستم گوارشی انسان و حیوانات آثار مطلوب خود را اعمال میکنند. البته بخش عمده شناخت ماهوی و عملکرد پره بیوتیک به چند سال اخیر مربوط می‌شود، در حالی که
خواهند داشت. البته کارهای تحقیقاتی نشان داده‌اند در برخی موارد میکروارگانیسمهای مرده و حتی دی.ان.ای استخراج شده از باکتریها نیز می‌توانند
آثار پروبیوتیکی اعمال کنند اما فعلا قاطبه نظرات بر منوال پیشین است. یک ترکیب پروبیوتیک علاوه بر اینکه نباید بیماریزا و سمی باشد، باید قابلیت اعمال آثار مفید را دارا باشد. همچنین این ترکیبات ضمن حفظ ماندگاری خود در محصولات باید در مقابل اسید معده و املاح صفراوی مقاوم باشند تا زنده و فعال به محل اثر خود در روده‌ها برسند و مهم‌تر از همه اینکه این میکروارگانیسم‌ها با فلور طبیعی روده که میکروبهای مقیم و همزیست دستگاه گوارشی انسان و حیوانات هستند همخوانی یا قرابت داشته
باشند. پروبیوتیکها معمولا یا باکتری هستند مثل سویه‌های مختلف لاکتوباسیلوس یا مخمر مثل ساکارومایسس.
طبق پرطرفدارترین تعریف، پره بیوتیک‌ها ترکیبات غذایی غیرقابل هضمی هستند که به وسیله تقویت انتخابی مجموعه‌ای از گونه‌های مفید میکروبی در روده بزرگ مثل بیفیدو باکترها و لاکتوباسیلوس‌ها آثار بالقوه مفید خود را بروز میدهند. به عبارت ساده‌تر، پره بیوتیک‌ها خوراک لازم برای باکتریهای مفید محیط روده را تأمین کرده و به این واسطه زمینه غلبه آنها بر باکتریهای مضر را فراهم ساخته و نتایج پرثمر باکتریها را تقویت خواهند کرد. پره بیوتیک‌ها نیز تحت شرایط خاصی می‌توانند مفید
باشند از جمله اینکه این ترکیبات نباید در معده تاثیر پذیرفته و یا جذب شوند بلکه باید در محیط روده و توسط میکروفلور گوارشی تخمیر شوند و در نهایت به منظور اعمال آثار مفید، رشد و فعالیت باکتریهای مفید روده را تحت تاثیر قرار دهند. پره بیوتیک‌ها به طور طبیعی در غلات، پیاز،سیر، کنگر کوهی یا آرتیشو، عسل، میوه جات
مثل موز و به صورت افزودنی یا سنتتیک در غذاها و نوشیدنی‌های غنی شده، لبنیات و ... یافت می‌شوند
● پروبیوتیکها چه فوایدی دارند؟
انسان در پوست، دهان و دستگاه گوراش خود میزبان تعداد زیادی میکروارگانیسم است. محیط گوارشی انسان حاوی یک جمعیت مقیم از این ارگانیسم‌هاست که میکروفلور طبیعی خوانده می‌شود و این جمعیت شامل مجموعه‌ای از باکتریهای بالقوه سودمند و همین‌طور بالقوه مضر است و در کل با نگهداری از سلامت روده‌ها به عملکرد سدی روده و جذب مواد مغذی و ریز مغذی‌ها کمک کرده و در برابر سموم و اجرام بیماریزا نقش حفاظتی ایفا می‌کند. میکروفلور روده ویتامینها را قابل استفاده و فیبرهای کربوهیدراتی غیر قابل هضم را تخمیر کرده و از رشد باکتریهای بیماریزا ممانعت میکنند. مصرف پروبیوتیکها در تعادل و تنظیم این بار میکروبی و غلبه نوع مفید در این جمعیت نقش به سزایی دارند، ضمن اینکه این ترکیبات واکنش‌های ایمنی روده و در کل بدن را تقویت و اصلاح میکنند و عملکرد ممانعتی و سد گونه روده را بهبود می‌بخشند. پروبیوتیکها به واسطه تولید مواد پیشگیری کننده از جمله باکتریوسین، اسید لاکتیک و ...، همچنین با ممانعت از اتصال و رشد و کلونیزه شدن موضعی اجرام بیماریزا در مخاط روده و نیز با مجادله و غلبه بر تصاحب غذا از رخداد بسیاری از عفونت‌ها پیشگیری میکنند.
▪ تاثیر بر انواع مشکلات گوارشی: مطالعات نشان میدهند که چند سویه پروبیوتیکی قادرند بروز و طول مدت اسهال‌های مربوط به مصرف آنتیبیوتیکها و عوارض جانبی آنتیبیوتیک درمانی زخم‌ها و مشکلات معدی (مثل باکتری هلیکوباکتر پیلوری) را تخفیف داده و ابتلا به اسهال‌های مسافرت را کاهش دهند. هم چنین برخی سویه‌های دیگر شدت و حدت عفونتهای گوارشی را کاسته و احتمالا در کاهش خطر بروز سرطان‌های کولورکتال موثرند. پروبیوتیکها در مهار و کاهش علایم گاستروآنتریت‌های حاد، مسمومیت‌ها، سندرم روده تحریک‌پذیر و آلرژی‌های غذایی نیز حایز اهمیت هستند. پروبیوتیکها با ممانعت از جایگزینی باکتریهای مهاجم در دیواره روده، تولید مواد آنتی‌میکروب و تغییر اسیدیته محیط روده به واسطه تولید اسیدچرب‌های فرار کوتاه زنجیر احتمال وقوع عفونت‌ها را به حداقل می‌رسانند. برخی پره بیوتیک‌ها نیز با تنظیم حرکات روده و سایر مکانیسم‌ها موجب رفع یبوست یا تخفیف آن می‌شوند.
▪ پیشگیری از کمبود آهن: بنابر اطلاعات سازمان جهانی بهداشت حدود ۱۰ درصد زنان در کشورهای توسعه یافته با این کمبود دست به گریبانند، این در حالی است که ۲۴ درصد زنان آبستن اروپایی و۵۰ درصد زنان آبستن آمریکایی دچار کم‌خونی هستند و بخش عمده این کم‌خونی از نوع فقر آهن است. حل این مشکل به واسطه رژیم غنی از آهن به سختی اتفاق خواهد افتاد زیرا پدیده جذب آهن در بدن قدری پیچیده و حساس است. اخیرا در مورد توانایی پروبیوتیکها در حل این مشکلات پیشرفت‌هایی صورت گرفته است. فیتات اصلی‌ترین عامل بازدارنده جذب مناسب آهن در دستگاه گوارش انسان است که با اتصال به آهن آن را از دسترس خارج می‌سازد. پروبیوتیکها با تداخل در این مرحله، روند انحرافی جاری را به سمت جذب آهن پیش می‌برند.
▪ کاربرد در سلامت نوزادان و کودکان: اطلاعات نشان میدهند ترکیبات پروبیوتیکی می‌توانند در درمان اسهال‌های حاد نوزادان موثر باشند حتی تاثیر این مواد بر اسهال‌های روتاویروسی کودکان نیز به ثبت رسیده است. افزایش ایمنی نوزادان به دنبال استفاده از سویه‌های پروبیوتیکی محرز است، به طوری که برخی دانشمندان سلامت بیشتر نوزادان با تغذیه شیر را مربوط به ورود برخی سویه‌های پروبیوتیک می‌دانند. نتایج تحقیقات مختلف بر تاثیر مکمل‌های غذایی پره و پروبیوتیکی در پیشگیری از اگزما و سایر بیماریهای آلرژیک از جمله حساسیت‌های غذایی تاکید
دارند. تاثیر پروبیوتیکها بر کاهش احتمال بروز نوعی بیماری گوارشی به نام انتروکولیت نکروزان در نوزادان با وزن پایین هنگام تولد نیز قطعی به نظر می‌رسد.
▪ جذب حداکثری املاح : پره بیوتیک‌ها جذب املاح را افزایش میدهد که کلسیم و منیزیم عمده عناصر مهمی هستند که از این خاصیت اثر می‌پذیرند. همچنین فرآورده‌های پروبیوتیکی نظیر ماست‌های پروبیوتیک و نوشیدنی‌های پروبیوتیک نظیر کفیر به واسطه ایجاد فراهمی زیستی کافی برای کلسیم، جذب آن را تسهیل میکنند.
▪ تخفیف علایم عدم تحمل لاکتوز: تاثیر افزودن پروبیوتیکها در لبنیات بر مشکلات افراد دچار عدم تحمل لاکتوز به اثبات رسیده است و مدارک نشان میدهد وجود مقادیر خاصی از طیف پروبیوتیکها در ماست علایم حاصل از عدم تحمل لاکتوز را تخفیف داده است.
▪ سایر موارد: مطالعات مختلفی در مورد اثر این ترکیبات بر بیماری کرون، زخم‌ها و آفت‌های دهانی، آکنه، پانکراتیت، عفونتهای دستگاه ادراری شیرخواران، سیروز، کبد چرب، بیماریهای قلبی و کاهش کلسترول خون انجام گرفته است که اکثرا نویدبخش بوده‌اند.
● چرا لبنیات؟ چرا ماست؟
فرآورده‌های پروبیوتیک عمدتا به دو شکل‌اند یا در قالب محصولات لبنی و به ویژه ماست و دوغ کفیر هستند و یا به‌شکل مکمل‌های غذایی و دارویی مصرف می‌شوند البته اشکال نوشیدنی هم وجود دارد که می‌توان به نوع کفیر اشاره کرد. به منظور القای خواص پروبیوتیکی به یک
فرآورده اعم از لبنی، نوشیدنی یا مکمل، وجود حدود ۱۰۰ میلیون تا ۱ میلیارد میکروارگانیسم پروبیوتیک زنده در هر دوز ضروری است و این در حالی است که اغلب این سویه‌ها توان عبور از محیط اسیدی معده و ورود به روده را به تنهایی ندارند. محصولات لبنی یک روش مناسب جهت رسانش این ترکیبات به محل اثر خود فراهم آورده‌اند که به‌عنوان یک ماده بافر از آسیب پذیری آنها طی مسیر گوارشی ممانعت کرده و در مقابله به نوعی اثر اسیدیته معده را خنثی میکنند. ماست پروبیوتیک در ظاهر شبیه ماست معمولی است ولی در هر گرم خود حاوی مقادیر مشخصی باکتری
پروبیوتیک است و مصرف آن علاوه بر پاسخگویی به نیازهای پروتئینی موجب افزایش دسترسی زیستی بدن به موادی نظیر کلسیم، آهن، منیزیم، مس و ... و در نتیجه جذب بهتر آنها می‌شود.
* حرف آخر*
با تمامی پیشرفت‌هایی که در صنایع غذایی پروبیوتیکی در ایالات متحده وجود دارد. تنها ۱۶ درصد مردم در آمریکا نسبت به این ترکیبات آگاهی مناسب دارند و جالب است که از نظر بازار و عرضه و تقاضا ایالات متحده فعلا بعد از ژاپن و اروپا قرار گرفته است. با اندکی تأمل و قیاس خیلی راحت می‌توان به وضعیت کشور خودمان پی برد البته دورنمای امیدوارکننده‌ای وجود دارد. هر محصولی که حاوی مقادیری از سویه‌های باکتریایی پروبیوتیکی باشد، لزوما فرآورده پروبیوتیک نیست، برای این فرض باید
محصول مورد نظر حاوی دوز مشخصی از این ترکیبات باشد به طوری که اثربخشی آن بارها به اثبات رسیده و بعد از مصرف قابل انتظار باشد.از این رو شرکتهایی مانند : دامداران - پاژن - لینا - مینو - تک ماکارون - گزسکه -نان سحر ... تولید پروبیوتیک در خصوص محصولات شرکت خود ارائه دارند.
با تقدیم احترام
زهرا رحمانی
به منظور درج نظر برای این مطلب، با نام کاربری و رمز عبور خود، وارد سایت شوید.
دانشگاه جامع علمی کاربردی
