بدنبال اعتصابات وتظاهرات درسال ۱۳۵۷ که بورس به حالت رکود و تعطیلی درآمد، صاحبان سرمایه خود را با سهام سوخت شده روبرو می دیدند. خروج ارز از ایران شروع شد و بورس به تعطیلی کامل کشیده شد. با تصویب قانون اداره امور بانکها توسط شورای انقلاب اسلامی در تاریخ ۱۷/۳/۱۳۵۸ تعداد بانکها کاهش یافت و بانکهای واحد تشکیل شد و همینطور ملی شدن بیمه ها. بالاخره براساس قانون بیست و چهار شرکت ازگردونه بورس خارج شدند وتعدادی نیز مدیریت دولتی یافتند ودوباره به بورس برگشتند(بیست و پنج شرکت). بدین ترتیب از اوایل سال ۱۳۶۲باتشخیص معاملات اوراق قرضه بدلیل بهره مشخص و ربوی بودن آن بورس در فترت فرو رفت.
درسال ۱۳۶۷ پس از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ از جانب جمهوری اسلامی ایران و باهدف ایجاد رشد اقتصادی و... در نیمه دوم ۱۳۶۷ تعدادی از شرکتها به بورس برگشتند. در پایان سال ۱۳۶۸ تعداد شرکتهای بورس به هفتاد واحد رسید. طی دوره آبان ۱۳۶۸ تاخرداد ۱۳۷۱معاملات بورس شدیداً رونق داشت، بطوریکه رابطه منطقی بین عرضه وتقاضا ودر نتیجه رابطه منطقی بین سودآوری و قیمت سهام قطع شد، وآهنگ سقوط بورس ازسال ۱۳۷۱ شروع شد و تا نیمه سال ۱۳۷۲ ادامه داشت، سپس از رکود بیرون آمد بطوریکه در سال ۱۳۷۴ به دویست و بیست و یک شرکت رسید.
این روند تاکنون ادامه یافته و حجم معاملات درسال ۱۳۸۰ مجموعاً هفت هزارو هشتصد میلیارد ریال و تعداد شرکتهای پذیرفته شده سیصد و هشت شرکت بوده است.
تعریف وآشنایی با بورس اوراق بهادار
بورس یک بازار اقتصادی است که درآن سهام و سایراوراق بهادار ازقبیل اوراق مشارکت مورد داد وستد قرارمی گیرد. امتیاز عمده این بازار سرمایه گذاری بلندمدت است که شرکتها ازطریق فروش سهام سرمایه لازم را تامین و بامشکل بازپرداخت آن مواجه نمی باشند. خریداران این سهام چنانچه به پول خود نیازداشته باشند سهام خودرا دربازار عرضه وبا فروش آن مالکیت را از خودبه خریدارجدید انتقال می دهند. بورس برخلاف سپرده گذاری دربانک ازعواید متعددی برخوردار است که حداقل این عواید سود نقدی سهام و رشدقیمت آن می باشد. به بیان ساده تر، دربورس علاوه برسود دریافتی توسط سهامداران، اصل سرمایه گذاری آنها نیز مشمول تغییر می شود که در برخی موارد افزایش قیمت سهام به مراتب بیشتر از سود نقدی سالیانه آنها می باشد.
وقتی ازبورس صحبت می کنیم منظور محلی است که درآن اوراق بهاداربه معنای عام آن معامله میشود. مشهورترین اوراق بهادارپول کشورهای مختلف(ارزها)هستند. سهام شرکتها و واحدهای تولیدی، تجاری وخدماتی نوعی دیگر ازاین اوراق می باشند. همینطور اوراق قرضه نیز، چه توسط دولت صادرشده باشد و چه توسط بخش خصوصی نوع دیگری ازاوراق بهادارمحسوب می شوند. درحال حاضربه لحاظ مقررات حاکم براوراق بهادارموجب شده تا دو نوع بازار برای آنها بوجود آید. یکی«بازارپول» که درآن معاملات بصورت نقدی وکوتاه مدت انجام می شود و درایران انحصاراین معاملات به نظام بانکی کشور واگذار شده است و دیگری « بازار سرمایه » که درآن معاملات سهام باماهیت بلند مدت صورت می گیرد.
شرایط پذیرش سهام شرکتها در سازمان بورس اوراق بهادار
شرایط پذیرش در بازار سهام شامل محدودیت هایی است که به پذیرش شرکتهای مطمئن، سود ده و برخوردار از آینده امیدوار کننده می انجامد این شرایط در واقع به مانند یک فیلتر عمل می کند و از ورود شرکتهای ضعیف و دارای عملکرد مالی اقتصادی نامطلوب جلوگیری می کند در شرایط پذیرش شرکتها به بورس اوراق بهادار تهران، تراز مالی مثبت، سوددهی، و تضمین امکان سودآوری آتی، ساختار سهامی عام، حداقل سرمایه دوهزاروپانصد میلیون ریال، حداکثر چهل و نه درصد سهام متعلق به دولت و مطابقت با استانداردهای مالی از موارد مهم شرایط قلمداد می شود. در غیر این صورت شرکتها به جای پذیرش درگروه شرکتهای تابلوی اصلی در تابلوی دوم وارد می شوند و تا احرازشرایط عادی به تابلوی اصلی راه نمی یابند.
انواع شرکت
بورس اوراق بهادار
«بورس اوراق بهادار» به معني يك بازار متشكل و رسمي سرمايه است كه در آن خريد و فروش سهام شركتها يا اوراق قرضه دولتي يا موسسات معتبر خصوصي، تحت ضوابط و قوانين و مقررات خاصي انجام ميشود. مشخصه مهم بورس اوراق بهادار، حمايت قانون از صاحبان پساندازها و سرمايههاي راكد و الزامات قانوني براي متقاضيان سرمايه است.
بورس اوراق بهادار كه به عنوان نبض اقتصاد كشور مورد توجه تحليلگران اقتصادي ميباشد، از سويي مركز جمعآوري پساندازها و از سوي ديگر، مرجع رسمي و مطمئني، است كه دارندگان پساندازهاي راكد، ميتوانند محل نسبتاً مناسب و ايمن سرمايهگذاري را جستجو كرده و وجوه مازاد خود را براي سرمايهگذاري در شركتها به كار انداخته و يا با خريد اوراققرضه دولتها و شركتهاي معتبر، از سود معين و تضمين شدهاي برخوردار شوند.
بازار اوراق بهادار در واقع مكمل بخش بانكي در تأمين نيازهاي مالي بنگاههاي خصوصي و دولتي ميباشد. وجود يك بازار اوراق بهادار كه در چارچوب مكانيزمبازار عمل كند ميتواند در تخصيص بهينه منابع مالي و كاراتر عمل نمايد. شاهد مدعا اينكه كشورهايي كه داراي بازار سرمايه(بورس) تكامل يافتهتر بودهاند، توانستهاند رشد اقتصادي زيادتر داشته باشند. سيستم بانكي نيز با استفاده از مكانيزم اوراق بهادار ميتواند نقدينگي مورد نياز خود را بدست آورده وتكافوي سرمايه خود را بهبود بخشد.
وظیفه اصلی بورس اوراق بهادار، فراهمآوردن بازاری شفاف و منصفانه برای دادوستد اوراق بهادار پذیرفته شده و همچنین سیستمی مناسب برای نظارت بر جریان دادوستد، عملیات بازار و فعالیت اعضای آن است.در این راستا، یک بورس اوراق بهادار بهطور متعارف، مسؤولیتهای زیر را بر عهده خواهد داشت:
1- پذیرش یا لغو پذیرش اعضا شامل کارگزاران، معاملهگران، بازارگردانان و مشاوران و مدیران سرمایهگذاری.
2- پذیرش یا لغو پذیرش ابزارهای مالی قابل دادوستد در بورس.
3- فراهم آوردن یک سیستم دادوستد مناسب و کارآمد.
4- فراهم آوردن یک سیستم مناسب و کارآمد برای تسویه و پایاپای دادوستد.
5- فراهم آوردن یک سیستم مناسب برای نظارت بر جریان دادوستد، عملیات بازار و فعالیت اعضا.
6- فراهم آوردن امکانات و تسهیلات لازم برای توزیع و انتشار اطلاعات مربوط به دادوستد و نیز سایر اطلاعات لازم برای تصمیمگیری درباره دادوستد اوراق بهادار.
بورس اوراق بهادار به عنوان یک بازار منسجم و سازمان یافته، مهمترین متولی جذب و سامان دادن صحیح منابع مالی سرگردان است و با جمعآوری نقدینگی جامعه و فروش سهام شرکتها، ضمن به حرکت در آوردن چرخهای اقتصاد جامعه از طریق تأمین سرمایههای موردنیاز پروژهها، کاهش دخالت دولت در اقتصاد و نیز افزایش درآمدهای مالیاتی، منافع اقتصادی چشمگیری به ارمغان میآورد و در کنار آن، اثرات تورمی ناشی از وجود نقدینگی در جامعه را نیز از بین میبرد.
از نظر اقتصاد خرد، بورس یک نمونه بسیار نزدیک به بازار رقابت کامل است. کالاها در بورس همگناند و بهدلیل وجود مقدار زیادی خریدار و فروشنده در آن و همچنین آزادی ورود و خروج نیروها، قیمتهای تعیین شده بسیار نزدیک به قیمتهای تعادلی هستند. بورس اوراق بهادار با ایجاد فضای رقابتی به عنوان ابزاری اقتصادی، باعث میشود که شرکتهای سود ده، بتوانند از طریق فروش سهام به تأمین مالی بپردازند و برعکس شرکتهای زیانده به طور خودکار از گردونه خارج شوند. بدینترتیب با چنین تفکیکی، بازار میتواند به تخصیص مطلوب منابع بپردازد.