مقدمه
«حسابرسی عملیاتی» یکی از انواع خدمات مشاوره مدیریت است که روز بهروز اهمیت بیشتری مییابد. نگاهی اجمالی به کتابها و نشریههای موجود درباره این نوع خدمات حرفهای، موید این نکته است که برای بیان و نامگذاری آن، از واژهها و اصطلاحات مختلفی استفاده شده است. در این مقاله، تلاش شده است تا ضمن ارائه تعریفی از «حسابرسی عملیاتی» و مولفههای اساسی آن و نشان دادن اهمیت و نقش و جایگاه آن در اقتصاد بخشهای عمومی و خصوصی، مناسبترین واژه برای آن شناسایی و معرفی شود. برای حسابرسان واژههای کارایی و اثربخشی، واژههای ناآشنایی نیستند، زیرا آنان در فرایند حسابرسی همواره میکوشند رسیدگیهای خود را بهصورت کارا (رسیدگی موثر با کمترین هزینه ممکن) و اثربخش (رسیدگی که بتواند به میزان از پیش تعیینشده موفق به کشف اشتباهات و یا تحریفهای بااهمیت در صورتهای مالی صاحبکار شود) به انجام برسانند. همچنین در دنیای امروز و در عرصه خدمات حرفهای، بهعلت ادامه فعالیت واحدهای تجاری در محیط اقتصادی بازار آزاد که بهطور مستمر شاهد رفع موانع تجاری و ادغام بازارهاست و رقابت در آن روز بهروز شدیدتر میشود، حرفه حسابرسی عملیاتی بیش از پیش اهمیت یافته و اصولاً مدیریت بهینه منابع در واحدهای اقتصادی بدون برخورداری از سطوح مطلوب اثربخشی و دستیابی به هدفهای کارایی و صرفهاقتصادی امکانپذیر نیست. حسابرسی عملیاتی دارای سه مولفه کارایی، اثربخشی و صرفهاقتصادی است که از اهمیت زیادی برخوردارند. امروزه، ارزیابی کارایی ، اثربخشی و صرفهاقتصادی باید بخشی از فرایند عادی مدیریت هر واحد تجاری در بخش عمومی و خصوصی باشد و مدیران، بررسی عملکردها را بهعنوان یکی از مسئولیتهای خود برای کنترل فعالیتها تلقی کنند و ارزیابی مستقل عملکرد مدیران از طریق واحد حسابرسی داخلی یا حسابرسان عملیاتی صورت گیرد. محصول (ستاندهها) میکند. در حسابرسی مالی، حسابرسان بیشتر، از استانداردها و اصول پذیرفته شده حسابداری بهعنوان معیار استفاده میکنند. معیارها در حسابرسی عملیاتی، شرایط متفاوتی با حسابرسی مالی دارند، زیرا اولاً این نوع حسابرسی نظامی نوظهور است و دیدگاهها و اسلوبشناسی آن در هر کشور متفاوت است. ثانیاً از پشتوانه دورهای طولانی در کارهای دانشگاهی و حرفهای برخوردار نیست. ثالثاً، حسابرسی عملیاتی در شرایط حاضر سعی در ارزیابی عملکرد واحدهای اقتصادی دارد. معیارها معمولاً درونسازمانی هستند و یا به وسیله حسابرس عملیاتی و با هماهنگی مدیریت تدوین میشوند. یک معیار حداقل در دو شکل عام و خاص قابل ارائه است. معیارهای عام از اصول عقلایی یا تفکر منطقی استنتاج میشود. معیارهای خاص از روشهای دستیابی به هدفهای یک پروژه یا برنامه خاص منتج میشود. ویژگیهای کلیدی معیارها شامل قابل فهم بودن، مربوط بودن، قابل اتکا بودن و مقایسهپذیر بودن است.
تعریف حسابرسی عملیاتی×
فرهنگ کهلر، کلمه «عملیات» را به فعالیتهای یک موسسه به استثنای معاملات و رویدادهای مالی و غیرمترقبه اطلاق میکند. طبق این تعریف، عملیات فعالیتهایی مانند تولید، ارائه خدمات، توزیع یا امور اداری را دربر میگیرد و مفهوم «عملیاتی» معنی «مربوط به عملیات» را میرساند. در رابطه با حسابرسی عملیاتی، در مصوبه کمیته حسابرسی عملیاتی سازمان حسابرسی تحت عنوان «آشنایی با حسابرسی عملیاتی» تعریف زیر ارائه شده است: “حسابرسی عملیاتی عبارت از فرایند منظم و روشمند ارزیابی اثربخشی، کارایی و صرفه اقتصادی عملیات سازمان و گزارش نتایج ارزیابی، همراه با پیشنهادهای عملی به اشخاص ذیصلاح برای بهبود عملیات است”. سه مؤلفه اثربخشی، کارایی و صرفه اقتصادی اهمیت زیادی در حسابرسی عملیاتی دارد و در مصوبه فوق بهشرح زیر تعریف شده است: .
“اثربخشی عبارت است از میزان دستیابی به هدفها”.
“کارایی عبارت است از نسبت نتایج بهدست آمده از عملیات (ستانده) به منابع مصرف شده (داده)”. براساس این تعریف، عملیات کارا عملیاتی است که با استفاده از روشهای بهینه، حداکثر بازده (ستانده) را با صرف حداقل منابع (داده) تامین کند. “صرفه اقتصادی عبارت است از تلاش در جهت حداقل کردن هزینه تحصیل و استفاده از منابع سازمان با حفظ کیفیت مناسب”.
اصول تعیین معیارهای حسابرسی عملیاتی، اصولی سخت و دست نیافتنی نیستند. مهمترین این اصول شامل آن است که: الف- حسابرسان باید سعی کنند اجزای مختلف برنامه را در درون پروژه یا کارهای محوله شناسایی کنند؛ ب- روشها و سیاستهای واحد مورد رسیدگی را مورد تفحص قرار دهند؛ پ – در موقع نبود هرگونه روش تثبیت شده، حسابرسان باید در واحدهای اقتصادی مشابه به جستجوی چنین روشهایی بپردازند؛ ت – اطلاعات مربوط به گذشته واحد اقتصادی را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند و با استفاده از تکنیکهای آماری، خود به تعیین معیارها بپردازند؛ ث – گاهی حسابرسان معیارهای حسابرسی را از انتظارات استفادهکنندگان از خدمات واحد اقتصادی کسب میکنند. در بسیاری از موارد ممکن است هیچ معیاری وجود نداشته باشد و از این رو باید معیارهای جایگزین مشخص شود. در این خصوص سه راهکار تجزیه و تحلیل مقایسهای، استفاده از استانداردهای جایگزین و آزمون منطقی بودن عملیات وجود دارد.
×آشنایی با مفاهیم اساسی حسابرسی عملیاتی(معیار)
معیارها یک مجموعهای از شاخصها هستند که حسابرسان یافتههای خود را با آن میسنجند تا به نتیجهگیریهای منطقی دست یابند؛ و به عبارت دیگر استانداردهایی هستند که مدیریت واحد اقتصادی میتواند بهطور واقعبینانه انتظار داشته باشد که به آنها دست یابد.معیار مبنای قضاوت است. حسابرسی عملیاتی نیز شکلی از قضاوت است. هر پروژه، برنامه و واحد اقتصادی، عملکردی خوب، مناسب و یا بد دارد و در نتیجه حسابرسان عملیاتی نیز باید، چه بهطور صریح و چه ضمنی، برای امر قضاوت خود در حسابرسیها از معیار استفاده کنند. از اینرو، این معیارها هسته مرکزی کل فرایند حسابرسی را شکل میدهند. هر مدرکی به خودی خود ارزشی ندارد مگر آنکه با معیاری سنجیده شود.معیارهای حسابرسی را میتوان از جنبههای مختلف عملیات واحد اقتصادی بهکار برد. معیار برای سنجش کیفیت و بموقع بودن اطلاعات بهکار میرود، امانتداری و درستکاری مدیران را ثابت میکند و برای هر سیستم عملیاتی، از کنترل بر موجودیها گرفته تا آموزش کارکنان و ساختار سازمانی کاربرد دارد.هدف این مقاله بحث درباره موضوع <معیارها>ی حسابرسی عملیاتی است و میکوشد حسابرسان را در انتخاب معیارهای مناسب برای حسابرسی عملیاتی راهنمایی میکند.
×معیارها در حسابرسی مالی
در حسابرسی مالی، حسابرسان بیشتر، از استانداردها و اصول پذیرفته شده حسابداری بهعنوان معیار استفاده میکنند. این استانداردها و اصول پذیرفته شده طی سالیان متمادی از طریقممارست و کارهای دانشگاهی و حرفهای استنتاج شده است. در نتیجه حسابرسی مالی بهعنوان نظامی مستحکم، رشد میکند و عملکرد آن در سرتاسر دنیا تقریباً یکسان است.
×معیارها در حسابرسی عملیاتی
معیارها در حسابرسی عملیاتی شرایط متفاوتی با حسابرسی مالی دارند، زیرا اولاً این نوع حسابرسی نظامی نوظهور است و دیدگاهها و اسلوبشناسی آن در هر کشور متفاوت است. ثانیاً، از پشتوانه دورهای طولانی در کارهای دانشگاهی و حرفهای برخوردار نیست. ثالثاً، حسابرسی عملیاتی در شرایط حاضر سعی در ارزیابی عملکرد واحدهای اقتصادی دارد. این نوع حسابرسی با انواع مختلف اطلاعات مالی و غیرمالی روبهروست. دامنه رسیدگی آن میتواند از درستکاری مدیران، مدیریت صحیح، متناسب بودن سیستم اطلاعاتی و کارایی عملیات تا عملی بودن تصمیمگیریهای گوناگون را دربر گیرد. برای چنین محدوده وسیعی از فعالیتها و عملکردها هیچ معیاری که مورد پذیرش همگان باشد وجود ندارد. بنابراین حسابرسان عملیاتی در زمینهای به مراتب دشوارتر از حسابرسان مالی فعالیت میکنند. با توجه به این مطالب، حسابرسان عملیاتی ناچارند در مورد وظایف محوله معیارهای متناسب با آن را برقرار کنند. این مسئله ممکن است باعث بروز مشکلاتی در روابط موجود با واحد مورد رسیدگی شود. بنابراین حسابرسان باید معیارهای خود را با مدیریت واحد مورد رسیدگی مورد بحث قرار دهند و به نتیجه مشترکی برسند. اجرای عملیات حسابرسی با استفاده از معیارهایی که به وسیله واحد مورد رسیدگی تایید نشده باشد، ممکن است منجر به بروز مجادله بین دو طرف و حتی صدور گزارشهای حسابرسی غیرقابل اعتماد گردد. این وضعیت، در زمانی که حسابرسان تمایلی به توافق با نقطهنظرات رسیدگیشونده نداشته باشند، ممکن است تشدید شود. اگر این مشکل با روشن کردن موضوع در مراحل مختلف حل نشود، آنگاه حسابرس باید عملیات محوله را متوقف کند، یا در صورتی که این کار به دلایل مختلف از جمله الزامات قانونی میسر نباشد حسابرسی را ادامه دهد و موارد اختلاف با واحد مورد رسیدگی را در گزارش خود منعکس نماید.
«حسابرسی عملیاتی» مصداق بارزی از خدمات مشاوره مدیریت است که ممکن است برخی از ویژگیهای حسابرسی صورتهای مالی را داشته باشد. این نوع حسابرسی دربر گیرنده بررسی روشمند فعالیتهای یک سازمان یا بخش مشخصی از آن در دستیابی به هدفهایی مشخص است. هدفهای کلی حسابرسی عملیاتی، موضوعات زیر را شامل میشود:
×ارزیابی عملکرد
هر حسابرسی عملیاتی شامل ارزیابی عملکرد یک واحد اقتصادی است. ارزیابی عملکرد عبارتاست از مقایسه شیوه انجام فعالیتهای سازمان با هدفهای تدوین شده توسط مدیریت یا طرف قرارداد مانند سیاستهای سازمانی، استانداردها و هدفهای کمی و سایر معیارهای اندازهگیری مناسب.
×شناسایی فرصتهای بهبود عملیات
منظور از بهبود عملیات بهطور کلی عبارت از افزایش رعایت صرفه اقتصادی، کارایی و اثربخشی و یا ترکیبی از این عوامل است. حسابرسی عملیاتی، فرصتهای مشخص برای بهبود را از طریق تجزیه و تحلیل، مصاحبهها با افراد (در درون و یا بیرون سازمان)، مشاهده عملیات، بررسی گزارشهای جاری و گذشته، بررسی معاملات، مقایسه با استانداردهای صنعت، بهکارگیری قضاوت حرفهای براساس تجربه یا سایر ابزارهای مناسب شناسایی میکند.
×پیشنهادهایی برای بهبود عملیات یا لزوم انجام بررسیها و اقدامات بیشتر
نوع، ماهیت و دامنه پیشنهادهای ارائه شده در جریان حسابرسی عملیاتی بسیار متفاوت است. در اغلب موارد، حسابرس ممکن است پیشنهادهای ویژهای ارائه کند. در سایر موارد، ممکن است بررسیهای بیشتری ( نه در محدوده پیشبینی شده در قرارداد) ضروری باشد که در این صورت، حسابرس دلایل نیاز به انجام بررسیها و اقدامات بیشتر در این زمینه را بیان میکند.
×ارائهکنندگان خدمات حسابرسی عملیاتی
در دنیای امروز، اغلب از حسابرسان (داخلی و مستقل) خواسته میشود تا عملیات یک سازمان را ارزیابی کنند. اگر چه ارائه چنین خدماتی توسط حسابرسان، پدیده جدیدی نیست لیکن تقاضا برای این نوع خدمات با تاکید بیشتر بر کارایی، اثربخشی و صرفه اقتصادی عملیات و نتایج حاصل رو به افزایش است. حسابرسان مستقل با افزایش مهارتهای فنی مانند توانایی تجزیه و تحلیل، یافتن واقعیات و گزارشدهی، برای انجام حسابرسی عملیاتی در موقعیت برتری نسبت به دیگران قرار دارند. در نتیجه، بهدلیل دارا بودن مهارتهای کاربردی خاص، آشنایی با عملیات تجاری و اهمیت درخور ملاحظه ارتباط بین کنترلهای مالی و عملیاتی از آنان برای ارائه خدمات حسابرسی عملیاتی دعوت میشود.
حسابرسی عملیاتی و مالی در بسیاری از مراحل کار، از جمله موارد زیر شبیه یکدیگرند:
• برنامهریزی، کنترل و سرپرستی .
• شناسایی واقعیتها، تجزیه و تحلیل و مستندسازی .
• تدوین و ارائه پیشنهادها .
• گزارشگری نتایج .
حسابرسان مستقل، بهدلیل تحصیلات و تجربیات خود با هر یک از مراحل کار پیشگفته آشنا هستند، بنابراین از صلاحیت حرفهای لازم برای انجام حسابرسی عملیاتی برخوردارند.
×نقش حسابرسی عملیاتی در اقتصاد کشورها
در سالهای اخیر، کانون توجه و دامنه بسیاری از حسابرسیها در بخش عمومی و خصوصی دستخوش دگرگونیهایی شده است و از آنجاکه صورتهای مالی به تنهایی پاسخگوی نیازهای اطلاعاتی مدیریت نیست، مدیران در بخشهای خصوصی و دولتی بهدنبال کسب اطلاعات بیشتر بهمنظور ارزیابی و قضاوت در مورد کیفیت عملیات و پیشرفتهای عملیاتی هستند. در نتیجه ایجاد چنین زمینههایی، نیاز و ضرورت وجود فنون حسابرسی عملیاتی برای ارزیابی اثربخشی، کارایی و صرفه اقتصادی عملیات بهنحو چشمگیری افزایش یافته است. در دنیای امروز، انجام حسابرسی عملیاتی، ارائه خدمات جدید محسوب نمیشود و هر روز حسابرسان با درخواستهای روزافزونی از جانب متقاضیان در بخشهای دولتی و خصوصی برای انجام حسابرسی عملیاتی رو بهرو هستند. در شرایط اقتصادی کنونی، از آنجا که اعضای هیئتمدیره، مقامات منتخب و مدیران ارشد در قبال وظیفه مباشرت ، از درجه بالای پاسخگویی و مسئولیتپذیری برخوردارند، همواره خواستار دریافت خدمات ارزیابی و مشاوره مستقل هستند. این گروه از مدیران و مسئولان اجرایی حتی ممکن است دلیلی مبنیبر وجود مشکل برای خود یا سازمان خود تصور نکنند اما اغلب بر این باورند که یک بررسی بیطرفانه و ارائه پیشنهادهای حاصل از آن میتواند فوایدی برای سازمان آنها دربر داشته باشد. بررسی علل درخواست روزافزون مدیران برای دریافت خدمات حسابرسی عملیاتی نشان میدهد که دو موضوع زیر، بستر مناسبی را برای انجام حسابرسی عملیاتی فراهم کرده است:
• هدایت مدیران برای توجه بیشتر به رعایت صرفه اقتصادی، کارایی و اثربخشی در واحدهای اقتصادی،
• ارتقای تجربیات حسابرسان مستقل در زمینه تشخیص و یافتن واقعیتهای موجود در حسابرسی مالی و مشاوره مدیریت و ارائه رهنمودهای لازم به مدیران.
در این فرایند، در برخی از قراردادهای خاص که حسابرسان مستقل به تخصصهای اضافی نیازمندند، کارشناسان بخش خدمات مشاوره مدیریت میتوانند این نیاز را بر طرف کنند یا از سایر صاحبنظران، موسسههای مشاوره یا سایر منابع در این زمینه استفاده کنند. داشتن یا توان کسب صلاحیت لازم برای شناسایی واقعیات و تجزیه و تحلیل مورد نیاز در عملیات خاص مورد بررسی، از اهمیت زیادی برخوردار است.
× واژههای مربوط به حسابرسی عملیاتی
امروزه در برخی از کشورها از حسابرسان مستقل، حسابرسان داخلی و حسابرسان بخش عمومی خواسته میشود که سازمانها را از نظر رعایت صرفه اقتصادی، کارایی و اثربخشی عملیات ارزیابی کنند. این خدمات با عباراتی چون «حسابرسی عملیاتی»، «حسابرسی مدیریت»، «حسابرسی عملکرد» و… شناخته میشود. بین این عبارات تفاوتهایی وجود دارد و معمولاً برای این خدمات، از واژههای گوناگونی استفاده میشود.
الفـ در کتابها و نشریههای فارسی
در راستای فرهنگسازی و ایجاد شناخت لازم در خصوص حسابرسی عملیاتی از سالهای قبل، کار ارائه کتاب و نشریهها در مورد این نوع خدمات از سوی سازمانهای آموزشی و تحقیقاتی و موسسههای حسابرسی معتبر در کشور آغاز شده است. همانطور که جدول ١ نشان میدهد در برخی کتابهای منتشر شده در ایران، در ابتدا از واژههای «حسابرسی مدیریت» و «حسابرسی عملکرد مدیریت» و در سالهای اخیر از واژه «حسابرسی عملیاتی» استفاده شده است. در این فرایند، کمیته حسابرسی عملیاتی سازمان حسابرسی نیز که در سال ١٣٧۶ تشکیل و مصوبات آن در سال ١٣٨٠در فصلنامه حسابرس شماره ١٠با عنوان «آشنایی با حسابرسی عملیاتی» منتشر شده، واژه حسابرسی عملیاتی را بهکار برده است.
ب- در کتابها و نشریههای خارجی
بررسی اجمالی کتابها و نشریههای منتشر شده در کشورهای مختلف جهان در مورد حسابرسی عملیاتی نشان میدهد که همزمان با گسترش این نوع حسابرسی و با توجه به تنوع خدمات درخور ارائه در این زمینه، واژههای بسیاری برای آن مطرح شده و بهکار میرود و گفتگوهای زیادی درباره واژهها و لغات و کلمات مختلف کاربردی صورت گرفته و تلاشها برای شفافکردن واژههای موجود همچنان ادامه دارد. برخی از واژههای بهکار رفته درباره حسابرسی عملیاتی در جدول ۲ ارائه شده است. بدون تردید، در معنی، دامنه و روشهای مفاهیم بهکار رفته در این جدول اختلافات جزئی وجود دارد. اما میتوان در تمام این واژهها دو موضوع اساسی بهشرح زیر را یافت:
اول اینکه، فعالیتهای بخش عمومی باید به سمتی هدایت شود که امکان استفاده بهینه از منابع بیشاز پیش فراهم شود. بهعبارت دیگر، مدیران بخش عمومی باید اطمینان پیدا کنند که تصمیمات گرفته شده از سوی آنان نه فقط اخلاقی و قانونی است بلکه با توجه کافی به صرفه اقتصادی، کارایی و اثربخشی صورت گرفته است.
دوم اینکه، افرادی که فعالیتهای بخش عمومی را هدایت میکنند باید در برابر نتایج حاصل از اقدامات خود پاسخگو باشند. بهعبارت دیگر، مدیران بخش عمومی در ازای اختیارات قانونی داده شده به آنان برای مدیریت منابع و ارائه خدمات و وظایفی که بهعهده دارند باید امین باشند. حسابرسی فعالیتی مرتبط با روابط نمایندگی مدیران است.
×بررسی یا حسابرسی.
در مباحث مربوطبه حسابرسی عملیاتی، همواره این موضوع مورد بحث و بررسی قرار میگیرد که فعالیتهایی که انجام میشود حسابرسی است یا بررسی. در این راستا گفتنی است که همانطور که قبلاً اشاره شد، این نوع خدمات، یکی از خدمات مشاوره مدیریت است که دربر گیرنده بررسی روشمند فعالیتهای یک سازمان یا بخش مشخصی از آن در دستیابی به هدفهای مشخص است. بنابراین با توجه به دو موضوع خدمات مشاوره و بررسی روشمند میتوان اذعان کرد که ارائه این خدمات با بررسی فعالیتهای سازمان و نه با حسابرسی آن انجام میشود. اما از آنجا که همواره از حسابرسان مستقل خواسته میشود که با داشتن مهارتهای فنی خود به ارائه این خدمات بپردازند و با توجه به اینکه در بسیاری از مراحل کار حسابرسی مالی و حسابرسی عملیاتی، فعالیتهای مشابهی انجام میشود، در نتیجه، واژه «حسابرسی» عموماً برای توصیف این نوع عملیات بهکار میرود. در ایالات متحد بخش خدمات مشاوره مدیریت انجمن حسابداران رسمی امریکا در سال ۱۹۸۷ بهمنظور تحقیق درباره حسابرسی عملیاتی تشکیل شده است. این بخش، این موضوع را مورد بحث قرار داده و در گزارش خود تاکید میکند که اطلاق حسابرسی برای توصیف اینگونه خدمات ممکن است گمراهکننده باشد.
× حسابرسی عملیاتی و مالی در بسیاری از مراحل کار، از جمله موارد زیر شبیه یکدیگرند:
• برنامهریزی، کنترل و سرپرستی،
• شناسایی واقعیتها، تجزیه و تحلیل و مستندسازی،
• تدوین و ارائه پیشنهادها،
• گزارشگری نتایج.
حسابرسان مستقل، بهدلیل تحصیلات و تجربیات خود با هر یک از مراحل کار پیشگفته آشنا هستند، بنابراین از صلاحیت حرفهای لازم برای انجام حسابرسی عملیاتی برخوردارند.
×در جستجوی واژه مناسب
با گذشت سالها، بهمنظور تمایز قائل شدن بین حسابرسی مالی و حسابرسی عملیاتی از واژههای گوناگونی استفاده میشود. در سال ۱۹۸۸، در ایالات متحد، استانداردهای حسابرسی دولتی ، واژه «Performance auditing» را برای حسابرسی عملیاتی در ایالات متحد برگزید و در انگلستان و کانادا و برخی از کشورهای دیگر، نام چنین خدماتی همان «Value-For-Money» باقی ماند. برخی از اعضای جامعه حرفهای اعتقاد دارند که تفاوتهای مهمی بین مفاهیم حسابرسی عملیاتی به صورتهای «Performance auditing» و «Operational auditing» وجود دارد. آنها دارای دو تفاوت اساسی هستند.دکتر علی نیکخواه آزاد در مقاله«تبیین جایگاه حسابرسی عملیاتی در مدیریت استراتژیک» نیز این موضوع را مورد توجه قرار داده و مینویسد: .
“دربعضی از متونـ بویژه آنها که تابع ادبیات حسابرسی انگلستان است- از کلمه حسابرسی عملکرد «Performance auditing» بهجای حسابرسی عملیاتی Operational» «auditing استفاده شده است. اگر چه حسابرسی عملکرد عملاً همان حسابرسی عملیاتی است، اما تعبیر حسابرسی عملکرد این ایده را به شنونده منتقل میکند که در واقع عملکرد مدیران است که مورد حسابرسی قرار میگیرد. مکاتبی که از فلسفه حسابرسی امریکایی پیروی میکند بر کنترلهای مدیریتی تاکید میکند و به عملکرد مدیران کاری ندارد؛ چرا که ضعف عملکرد مدیران، معلول وجود نارساییها در کنترلهای مدیریتی است و تا زمانیکه آن کنترلها اصلاح نشود، تعویض مدیران مشکلات را بر طرف نخواهد کرد. کنترلهای مدیریتی حرکت نظام را هدایت میکند و اگر کنترلهای مدیریتی با نارسایی رو بهروست تنها با تعویض مدیران، نابسامانیها و مشکلات حل نخواهد شد”.
×نتیجه گیری و تفسیر آن
در دنیای امروز، مدیران در بخشهای عمومی و خصوصی، علاوه بر اطلاعات مالی، به اطلاعات مربوط به عملیات نیز نیازمندند. به همین دلیل حسابرسان مستقل همواره با درخواستهای روزافزونی برای انجام حسابرسی عملیاتی مواجهند و لزوم توجه به رعایت هر چه بیشتر صرفهاقتصادی، کارایی و اثربخشی و ارتقای تجربیات حسابرسان مستقل در زمینه تشخیص و یافتن واقعیتهای موجود در حسابرسی مالی و مشاوره مدیریت، بستر مناسبی را برای انجام هر چه بهتر حسابرسی عملیاتی فراهم کرده است. حسابرسی عملیاتی عبارت از فرایند منظم و روشمند ارزیابی اثربخشی، کارایی و صرفه اقتصادی عملیات سازمان و گزارش نتایج ارزیابی، همراه با پیشنهادهای عملی به اشخاص ذیصلاح برای بهبود عملیات است و از مصادیق بارز ارائه خدمات مشاوره مدیریت است که برخی از ویژگیهای حسابرسی صورتهای مالی را داراست. ارزیابی عملکرد، شناسایی فرصتهای بهبود عملیات و ارائه پیشنهادهایی برای بهبود عملیات، هدفهای کلی حسابرسی عملیاتی را تشکیل میدهد. طبق بررسیهای بهعمل آمده در کشورهای مختلف جهان و ایران از واژههای مختلف برای نامگذاری این خدمات استفاده شده و در ایران نیز در نسلهای اخیر از واژه «حسابرسی عملیاتی» استفاده میشود. استفاده از این واژه، ممکن است گمراهکننده باشد و بهمنظور پرهیز از آثار منفی آن در بعضی از سازمانها، شرکتها و واحدهای اقتصادی بهتر است از واژه «بررسی عملیاتی» استفاده شود تا اثر بهتری داشته باشد، زیرا در انجام حسابرسی عملیاتی میتوان، با کاربرد واژه مناسب، اعتماد و علاقه مدیریت را به همکاری بیشتر با حسابرسان جلب کرد. بدیهی است این همکاری نقش تعیینکنندهای در موفقیت حسابرسی عملیاتی دارد. در واقع حسابرسی عملیاتی نوعی نگرش است که علت نارسائیها ، ضعفها ، نقایص و … را در افراد نمی جوید ، بلکه علت ها در نظام و سیستم های کنترلی جستجو و با ارائه توصیه هایی در صدد رفع علل مذکور بر می آید.در تحقیق حاضر سعی شده تا با چنین نگرشی بر روی شرکت نیک نوش حسابرسی عملیاتی انجام گیرد برای این منظور پس از بررسی اولیه سه حوزه توقفات ، ضایعات و نیروی انسانی مورد بررسی و بحث قرا ر گرفته است . از نتایج پایان نامه این است که : انجام حسابرسی عملیاتی در افزایش کارایی موثر بوده و انجام این نوع حسابرسی مکمل گزارشهای حسابرسی مالی می تواند باشد و گزارشهای مالی به تنهایی بیانگر وضعیت شرکت نیست و تنها بیان کننده اظهار نظر نسبت به صورتهای مالی است.