بانک مسکن و اخلاق در روابط اداری

• 
• 

توضیحات

منتشر شده در دوشنبه, 30 -3443 03:25

نوشته شده توسط زهرا کارگر

بازدید: 798

اخلاق اسلامی در روابط اداري

اهمیت اخلاق:

انّما ب  عثت لاُتَمم مکارم الاَخلاق

برگزیده شدم تا بزرگواري هاي اخلاق را بکمال برسانم.

رسول اکرم (ص)

انّک لَعلی خُلُقٍ عظیم

پیامبر به یقین، تو بر خلق بس عظیم استوار هستی.

سوره قلم آیه 4

در شرایط کار در نظام اسلامی، بعنوان یک مسلمان، دارابودن اخلاقی مطابق اخلاق رهبري مکتب

ضروري است. لذا اخلاق یک کارگزار جمهوري اسلامی باید از اخلاق محمدي (ص) تبعیت کند.

اخلاق چیست؟

اخلاق جمع خَلق یا خُلق است بمعناي عادت، رویه، سجیه و ...

خلُق، رفتاري است متناسب با عادات و لذا "عادات رفتاري" خود بیانگر اخلاق فرد است. لذا می توان گفت:

اخلاق حالتی درونی است که آنرا از کردار و رفتار فرد کشف می کنیم.

ملکه: قدرت و توانایی ا نجام کاري که در اثر تمرین و ممارست در طبیعت انسان جایگزین می شود.

به تعریف دیگر، اخلاق، ملکاتی است در نفس انسان که بر سلوك و رفتار او تأثیر می گذارد.

بنابراین حاصل تحولات در نفس انسان به دو طریق در سلوك او اثر می گذارد و نمود پیدا می کند:

1 فضائل مانند: احسان، سخاوت، همیاري و کمک به دیگران، بخشش

2 رذائل مانند: دروغ، حسد، غیبت، تمسخر، بهتان و ...

نفس انسان استعداد شکوفائی فضائل اخلاقی را بالقوه دارد یعنی اگر در محیط مناسبی قرار گیرد، باعث

شکوفائی اش می گردد. این استعداد فطري است.

جایگاه تمرین و ممارست:

نفس انسان، نقش پذیر است. نقش چیست؟ اعمال و رفتار و گفتار انسان

نقش ها در اثر تکرار و عادت بصورت ملکه و طبیعت دومی در نفس او جاي می گیرد. بنابراین می تو ان

گفت انسان ساخته اعمال خویش است و به ا ین دلیل است که پس از ایمان بر عمل صالح تأکید می شود.

نقش انبیاء در شکوفائی اخلاق و استعدادهاي درونی، از طریق تزکیه است.

تزکیه بمعنی زمینه سازي براي پذیرش دعوت حق است تا انسان با کنار گذاشتن هواهاي نفسانی،

آراسته به فضائل اخلاقی گردد.

٢١

گرچه هدایت امري تکوینی است یعنی اراده فرد در آن نقشی ندارد، اما مسیر هدایت امري تشریعی و

اختیاري است لذا انسان به کمک سرمایه هاي خودسازي که عبارتند از وراثت، تربیت، آموزش به علاوه

اراده، با تمرین و ممارست قادر است تا هدایت پیامبران را در ضمیر خود نقش ببندد.

( و اَن لَیس للانسانِ الّا ماسعی (نجم 39

فواید اخلاق:

1 تعدیل کننده خواسته هاست. اخلاق مصداق و روش بکارگیري صحیح خواسته ها در حد اعتدال

(بدون افراط و تفریط) است.

2 تقویت کننده و پرورش دهنده بعد معنوي انسان (روح)، و ضروري براي تأمین سعادت دنیا و آخرت

و وجه ممیزه او با حیوان که سازنده شخصیت انسانی اوست.

در تغذیه روان، چراغ عقل را با شعله علم روشن باید کرد تا از غذاي آلوده مصون بماند و دچار عوارض

نادانی و گناه در عقاید و اعمال نشوند. (نقل به مضمون از حضرت علی (ع))

3 ضامن اجراي قوانین، انسان فطرتاً آزادیخواه است یعنی بنا به فطرت خداجوي خود باید از هر چه

رنگ تعلق دارد، خود را آزاد نماید. اما در عمل بهیچ وجه دوست ندارد زیر بار محدودیتهاي قوانین حقوقی

و جزائی برود.

در اسلام ضمانت اجراي اساسی قانون، ایمان به خدا، معاد و اخلاق حسنه است. اخلاق، بطوري انسان را

می سازد و به او آگاهی می دهد که قوانین الهی را موجب سعادت خویش و منشأ آنرا از محبوب خود که

عادل و حکیم است تلقی می کند. در نتیجه مشتاقانه به دستورات و قوانین الهی عمل می کند.

اخلاق همچنین عامل بازگشت و توبه است. (در صورت وقوع اشتباه در عمل)

انّ الذینَ اتّقوا اذا مسهم طائف منَ الشّیطان، تَذّکَروا فَاذا هم مبصرون.

چون اهل تقوي را از شیطان وسوسه و خیالی به دل فرا رسد همان دم خدا را به یاد آورند و همان لحظه بصیرت و بینایی پیدا کنند.

اعراف آیه 201

4 حافظ ایمان

انسان فطرتاً خواسته هایی دارد که حتماً باید ارضاء شود. اما آگاهی از طریقه ارضاء و مصادیق آنها مهم

است. زیرا می تواند موجب گمراهی و افراط و تفریط شود.

بعنوان مثال: غضب، نیروي دافعه انسان است اما می تواند وسیله دفاع از هوي و هوس قرار گیرد.

و یاعزت نفس، حس شخصیت طلبی است لیکن میتواند موجب تکبر شود.

بنابراین هر انسانی براي حفظ ایمان خود لازم است به تهذیب نفس بپردازد و خود را به اخلاق حسنه

بیاراید.

٢٢

منابع اخلاق:

1 قرآن

انّک لَعلی خُلقٍ عظیم

« قلم آیه 4 »

لَقد کانَ لَکُم فی رسولُ الَله اُسوة حسنه

« احزاب آیه 21 »

2 سنت پیامبر اعظم (ص)

سنت یعنی قول، فعل و تقریر

(تأیید گفتار و کردار در

محضر معصوم)

3 سیره ائمه هدي علیهم السلام

سیره یعنی نوع و سبک رفتار

کارگزار کیست؟ شخصی که مسئولیت کارهاي محوله را در ارتباط با مردم از طرف دولت بعهده

می گیرد، کارگزار نامیده می شود. کارگزار هرچه بیشتر به مسئولیت خویش عمل نماید و به بندگان خدا

خدمت کند، به همان نسبت نقش کارگزاري درجهت تحقق اهداف عالی را بهتر ایفاء می کند.

در کلمه کارگزار، غیر از مسئولیت مفهومی از خدمت نهفته است.

( صفات بارز یک کارگزار موفق: (سوره یوسف، آیات 54 و 55

1 مکین : دارنده مقام و مسئولیتی است متناسب با اختیاري که به او داده می شود. (صاحب منزلت)

2 امین: نسبت به مافوق مسئولیت پذیر، نسبت به جامعه معروف و مشهور به امانت داري و مورد اعتماد آنها

3 حفیظ: توانایی حفظ اختیارات و مسئولیت ها را دارد.

4 علیم: دانش بهره برداري از اختیارات و امکانات را در جهت حفظ امانت و مسئولیت دارد . با رعایت

حدود، می داند که چگونه تفویض اختیار کند.

5 پرکاربودن: پیامبران پرکارترین انسانهاي زمان خود بوده اند.

6 بدنبال خدمت بیشتر به مردم بودن گره گشایی از مردم؛

«( پیامبر اعظم (ص » . بهترین مردم آنان هستند که نفعشان بیشتر به مردم برسد

7 حریص نبودن: فزون طلبی در مقام و شهرت، موجب نقض قوانین می گردد.

انواع خلق ها (عادات رفتاري کارگزاران):

الف نسبت به مافوق

ب نسبت به همسطح (همکار)

ج نسبت به زیردست

د نسبت به مشتریان (ارباب رجوع)

عدم رعایت هر یک از موارد فوق موجب عدم تعادل اخلاقی خواهد گردید.

الف اخلاق کارگزار نسبت به مافوق:

1 حیاء: انّ لکُلّ دینٍ خُلقاً و انّ خُلقَ هذَا الدین الحیاء . پیامبر اکرم (ص)

افراط: مانع ارائه نظرات، انتقادات یا پیشنهاد میشود.

تفریط: دریدگی و عدم رعایت حرمت (بی حیائ ی )، روزنه اي براي فساد است و سبب قطع ارتباط و

صمیمیت می شود.

٢٣

عدم رعایت حیاء: پاشیده شدن انسجام دستگاه را بدنبال خواهد داشت.

2 احترام صمیمیت آفرین: موجب ارزیابی صحیح کار در حضور یا غیاب فرد می گردد.

افراط: ثناگویی بیش از استحقاق که تملق نامیده می شود و متملق ایمان ندارد. نباید فراموش کرد که

ولی انسانِ مؤمن، خداست.

تفریط: عدم بیان واقعیتها که می تواند از حسد ریشه گیرد یا از ناتوانی شخص.

3 انجام وظیفه طبق مقررات

افراط: وسواس بخرج دادن (چند درجه بالاتر از قانون)

تفریط: سست برخورد کردن و عدم رعایت دقت هاي مورد نظر

4 نقد و ارزیابی کار مافوق

انتقاد: به ارزش کشیدن کار انجام شده با علامت مثبت یا منفی (هیچ کاري در حد صفر نیست)

افراط: عیب جوئی راهکار اصلاحی: خود را بجاي فرد قراردادن (پیشنهاد عملی دادن)

اللّهم عرّفنی عیوب نَفسی و اصرِفنی بِه عن عیوبِ النّاس

تفریط: فسادانگیز: چون اصلاحی صورت نمی پذیرد لذا وظیفه همه دقت نظر داشتن است.

5 پیشنهاد

پیش شرط؛ سازمان را از آن خو د بداند و براي بهبود آن نظر خود را ارائه کند.

افراط: ارائه نظرات مکرر بدون صرف دقت که موجب کم ارزش شدن پیشنهاد و سرانجام دلسردي

پیشنهاد دهنده می گردد.

تفریط: "به من چه مربوط است"؟، جمله اي است که معمولاً در این شرایط تکرار می شود و فرد با گفتن

من وظیفه مشخصی دارم و آنرا انجام می دهم، از خود سلب مسئولیت می نماید.

حدمیانه: با توجه به امکانات و ضوابط حاکم، عملی بودن پیشنهاد را بررسی کند.

نکات محوري:

1 وتَواصوا بِالحقّ و تَواصوا بِالصبر که توصیه قرآن کریم است.

2 احترام در حضور یا عدم حضور مافوق، موجب تشویق مافوق می گردد.

نتیجه تبعی: ایجاد محیط مشاوره (در صورتی که سلوك رفتاري مسئول اجازه دهد)

بنابراین برخورد همراه با حیاء به همراه احترام و صمیمیت منجر به فراهم شدن زمینه مشاوره در محیط کار می گردد.

حدیث: پیامبر اکرم (ص): اگر دو یا چند نفر به خاطر خدا با هم مشورت کنند، سومی آنها که ذات اقدس

( حق است به کمک آنها می آید. (نهج الفصاحه حدیث شماره 2962

ب اخلاق کارگزار نسبت به همسطح

جمعی از انسانها که امر به معروف و نهی از منکر کنند، جمع ایمانی نامیده می شوند. در این جمع عیب

صرفاً به خود شخص گفته می شود.

به من » و آنان که امر به معروف و نهی از منکر نکنند، بعنوان جمع نفاق شناخته می شوند که تابع تئوري

هستند. اینان عیب شخص را به دیگران می گویند. « به تو چه » و « چه

٢٤

بنابراین جمع یا مؤمن است یا منافق وگرنه جمع نیست. افراد پراکنده است.

1 متعهد و پشتیبان هم: مثال عقد اخوت پیامبر : حضرت رسول (ص) با مردم مدینه در روزهاي اول

جهت شکل دادن به نظام اسلامی پیمانی بستند که بخشی از محتواي آن عبارت است ا ز : "هیچ کار ي

نمی کنم تا بقیه شما هم با من همراه شوید. حتی به بهشت وارد نشوم مگر آنکه منتظر شوم تا با من بیایید."

2 خیرخواه یکدیگر:

فردي: بصورت خصوصی

جمعی: انتقاد همراه با پیشنهاد

لازمه این امر شناخت بایدها و نبایدها (یا مقررات) در محیط کار است.

امر به شایسته و نهی از منکر اگر جنبه فردي دارد، حتماً باید خصوصی انجام شود و اگر به صورت جمعی

است با ید به شکل انتقاد در "نهی از منکر" و به شکل پیشنهاد در امر به معروف انجام گیرد.

لذا امر به شایسته و بازداشتن از ناشایست، نتیجه شناخت ضوابط است.

3 صدیق و صمیمی: برقراري ارتباطی صمیمی همراه با صداقت لازمه همکاري است.

4 انجام کار با مشارکت و مشاوره: رفتارها باید بگونه اي باشد که همه جهت مشارکت در کارها رغبت و

اشتیاق داشته باشند.

در صورتی که شور و مشورت وجود داشته باشد، این امر موجب بروز حرکت استعدادهاي درونی افراد

می گردد. در غیر اینصورت موجب مغرور شدن به دانش و تجربه خود و در نتیجه فلج شدن استعدادهاي

درونی افراد و غره شدن فرد می گردد که مساوي است با هلاکت (استبداد)

منِ استَبِد بِرَایِه هلَک امام علی (ع)

5 مساعدت به هم در رفع نقایص کارها

تَعاونوا علی البِرّ و التقَوي و لا تَعاونُوا علی الاثم و العدوان مائده 2

6 تحسس و نه تجسس (عدم بی تفاوتی نسبت به همکار)

تحسس: پی گیري مثبت با انگیزه هاي خدائی، براي رفع مشکلات شخصی همکار

تجسس: پی گیري منفی با انگیزه غیر خدائی، براي ظاهر کردن عیب همکار

7 دوري کردن از جداسازي ها و طبقه بندي هاي قومی، نژادي، زبانی، طبقاتی، خانوادگی

انّ اَکرَمکُم عنداللهِ اَتقیکُم حجرات آیه 12

8 اجتناب از دوروئی و حفظ صمیمت

ال  مؤمنُ مرآت ال  مؤمن نهج الفصاحه حدیث 3102

ج اخلاق کارگزار نسبت به زیردست (افراد تحت سرپرستی)

کُلّکُم راعٍ و کُلَّکُم مسئولٌ عن رعیته نهج الفصاحه حدیث 2163

همه شما در موضع رهبري و هدایت قرار دارید و همه نسبت به افراد تحت رهبري خود، مسئولید.

1 نرمش : نرمی در برخوردها از رحمت خدا ناشی می شود.

٢٥

2 عدم خشونت و انعطاف ناپذیري (سنگ دلی ممنوع) ؛ این امر موجب پراکندگی اف ر اد از اطراف

مدیر یا فرمانده می گردد.

3 عفو و گذشت در صورت اشتباه سهوي: این امر موجب رشد افراد شده و مانع از خفت آنها می گردد.

انّ تبدوا خَیراً اَو تخفُوه اَو تعَفُوا عن سوء فَانّ الله کانَ عفواً قَدیراً نساء آیه 149

نباید اجازه داد، که تقاضاي عفو کند. مدیر باید خودش ببخشد و نباید انتظار طلب عفو داشته باشد.

نکته: فرق است بین تخلف از روي اشتباه و از روي خیانت

«. گناهانی که ریشه کفر، شرك و نفاق نداشته باشد، قابل بخشش است »

4 خیرخواهی/طلب مغفرت : افرادي که خیر دیگران را می خواهند، نشانه اش آن است که می توانند

براي او طلب مغفرت کنند.

5 مشورت (مستقیم و غیر مستقیم(رأي))؛

فَبِما رحمه منَ الله لنت لَهم و لَو کُنت فَظّاً غَلیظَ القَلبِ لَانفَضُّوا من حولک فَاعف عنهم واستَغف  ر لهَ  م و

( شاوِرهم فی الاَمرِ فَاذا عزَمت فَتَوکَّل علَی اللهِ انَّ اللهَ یحب المتوکلین. (آل عمران 159

تمامی کسانی که به عنوان همکار محسوب می شوند می توانند مورد مشورت قرار گیرن د . چه بصورت

مستقیم یا بصورت غیر مستقیم

فواید مشورت:

5 1 استفاده از تفاوت هاي فیزیکی و عناصر ترکیبی در مغز و در نتیجه قوه ادراك انسانها

5 2 دورشدن اذهان مورد مشاوره از خطاهاي اولیه که موجب باروري اذهان می گیرد.

5 3 تشویق به شور و مشاوره

پست دیدن دیگران، پستی خود است، هنگامی که انسان از این پستی دور می شود و مشورت کند، این

عین هدایت است.

افراد ممنوع المشاوره: بخیل، ترسو، حریص

بخیل: از فضل دور می کند و پیوسته وعده فقر می دهد.

ترسو: اجازه نمی دهد که ابتکار و سرمایه هاي موجود با شجاعت و شهامت رشد کند.

حریص: با سوق دادن فرد به سمت فزون طلبی، فرد را وادار به ظلم و جور می کند.

5 4 ایجاد عزم (تصمیم) بهمراه توکل برخدا و استقامت در اجرا که نشانه قاطعیت است و زمینه ساز

صبر و پایداري

5 5 فایده جنبی مشورت مدیر ، اطلاع از مشکلات اجرائی و ارائه راه حلهاي ذهنی و عینی

5 6 اجتناب از تحمیل نظرات (یکطرفه شدن)

5 7 تحمل انتقاد: بگونه اي که با روحیه باز انتقاد را بپ ذ یرد و در برابر آن عکس العمل منفی نشان

ندهد.

نتایج عدم مشورت: 1 طغیان کارکنان 2 انزواي کارکنان

٢٦

د اخلاق کارگزار نسبت به مشتریان(ارباب رجوع)

شروط لازم:

1 جانبداري از حق

2 آمادگی براي شنیدن

3 قبول اشتباه ها و تصحیح رفتار خود

4 ارزیابی "گفته ها" نه "گوینده ها"

سایر موارد:

1 تسلط بر ضوابط و مقررات

2 عمل به ضوابط (نه روابط)

افراط: تضییع حق کسانی که با ما رابطه دارند.

تفریط: تضییع حق کسانی که با ما رابطه ندارند.

3 برخورد کریمانه و محترمانه بطوري که احساس خدمت کردن به ذهن مشتري متبادر شود.

4 راهنمائی و ارائه راه حلهاي آسان همراه با صبر، حوصله و دقت

5 عدم تعبیر ضوابط و مقررات براي اجتناب از اثرات سوء پنجگانه:

5 1 آسیب رسانی به قاطعیت قانون

5 2 فراهم شدن امکان فساد مجریان

5 3 افزایش توقع مراجعین در ارتباط با خواسته هاي مشروع و نامشروع

5 4 جایگزین شدن اصالت رابطه بر ضابطه

5 5 رواج بی قانونی تحت نام قانون

6 تسلط بر اعصاب: پناه بردن به خدا از شر شیطان و شیطنت ها و فروخوردن ناراحتی و عدم ابراز آن

7 احسان (نیکی کردن یکجانبه بدون توقع مالی)

انّ الله یحب المحسنین مائده آیه 13

8 توجه خاص به محرومین: تقویت امید در افراد ضعیف جامعه براي ارتقاء شرایط زندگی شان